Ai bảo sâu răng là khổ?
BS. Nguyễn Thị Nhuận/Viễn Đông
Chắc chắn không ai chưa từng bị sâu răng. Nhiều người còn từng trải qua những giờ nhức nhối vì răng sâu. Vậy sâu răng là gì?
Sâu răng là những chỗ bị hủy hoại của răng, mới đầu chỉ là một vết nhỏ, sau loang dần ra thành chiếc lỗ sâu hoắm, có thể trông thấy dễ dàng. Khi răng đã bị lỗ sâu như vậy, phần “tủy răng” có những dây thần kinh sẽ bị lộ ra khiến nạn nhân bị nhức răng, nhiều khi đến chịu không nổi.
Trẻ em bị sâu răng nhiều nhất nhưng ai cũng có thể bị sâu răng, kể cả em bé dưới một tuổi hay cụ già. Có thể nói bệnh sâu răng là bệnh thông thường nhất của thế giới, không chừa một ai, giầu cũng như nghèo. Nhưng dĩ nhiên là dân nước giầu thì có cơ hội được chữa răng nhiều hơn nên trông bảnh bao hơn dân nước nghèo. Chữa răng sớm thật quan trọng vậy.
Triệu chứng
Rất dễ nhận thấy, nhất là khi sâu đã nhiều:
- Đau răng
- Buốt răng
- Đau từ ít đến nhiều khi ăn uống những thứ ngọt, nóng hay lạnh
- Vẫn còn đau sau khi ngưng ăn hoặc uống
- Thấy lỗ răng sâu
- Đau khi cắn xuống
- Có mủ chảy ra từ chân răng.
Nguyên nhân
Trong miệng có chứa rất nhiều loại vi trùng. Vài loại này sống nhờ đồ ăn và uống có chứa chất đường hay chất tinh bột lên men được. Khi ta ăn xong, những chất này còn đọng lại trên răng và nếu không được chùi sạch, vi trùng sẽ biến chúng thành chất acid nhiều khi chỉ trong vòng 20 phút. Vi trùng, acid, những miếng đồ ăn nhỏ, và nước miếng sẽ quyện lại thành bựa răng, tức lớp dính dính trên răng. Chỉ cần rà lưỡi lên răng vài giờ sau khi ăn, chúng ta có thể cảm nhận được lớp bựa răng này đang đóng lại. Lớp bựa này dễ cảm thấy ở những răng bên trong, nhất là ngay đường tiếp giáp nướu. Chất acid trong lớp bựa này tấn công lớp men răng tạo thành một chỗ thủng nhỏ, đó chính là lỗ sâu răng. Khi lớp men răng bị ăn mòn, vi trùng và chất acid này sẽ chạm tới lớp dentin kế tiếp. Lớp này mềm hơn nên dễ bị phá hủy bởi chất acid, do đó lỗ sâu sẽ lớn ra rất nhanh.
Sau đó, vi trùng và acid sẽ tiếp tục ăn qua những lớp phía dưới của răng tới phần tủy bên trong, là phần chứa dây thần kinh và mạch máu. Tủy xương bị sưng lên. Phần xương nâng đỡ răng cũng bị ảnh hưởng.
Khi răng đã bị sâu đến mức này, bệnh nhân sẽ bị nhức răng rất nhiều, dễ nhạy cảm, cắn bị đau hay các triệu chứng khác. Cơ thể cũng có thể phản ứng bằng cách gửi nhiều bạch huyết cầu tới để chống lại nhiễm trùng và có thể biến vùng sâu răng thành một bọc mủ.
Tiến trình sâu răng như kể trên có thể xẩy ra trong một thời gian dài. Răng vĩnh viễn thường chắc hơn răng sữa nên có thể “chống cự” lâu hơn, kéo dài 1 hay 2 năm. Nước miếng cũng có thể giúp bớt sâu răng bằng cách rửa sạch vi trùng và acid. Nhưng một khi đã ăn sâu, tiến trình sâu răng càng nhanh hơn.
Răng bên trong như răng hàm và tiền hàm dễ bị sâu hơn vì chúng có nhiều rãnh trên thân răng khiến thức ăn dư dễ bám vào hơn. Chúng cũng khó được chùi sạch. Bựa răng do đó dễ đóng lại giữa những răng này, làm chỗ tốt cho vi trùng trú ngụ, tạo ra acid làm hại men răng.
Yếu tố gây hại
1. Vài loại thức ăn uống: Những thức ăn có nhiều chất đường và chất tinh bột dễ gây ra sâu răng vì chúng dính vào răng rất lâu: sữa, mật ong, đường, nước ngọt có gas, nho khô, bánh cake, kẹo cứng, trái cây khô, bánh cookies, ngũ cốc khô, bánh mì, khoai tây chiên... Ngược lại, một vài loại thức ăn thường bị cho là dễ gây sâu răng lại không sao, thí dụ như kẹo dẻo (candy bars), jelly beans, kẹo caramel... vì chúng dễ bị nước miếng rửa sạch.
2. Hay ăn uống vặt: Nếu chúng ta ăn uống vặt thường xuyên, chất acid sẽ có nhiều thì giờ làm hư hại răng hơn. Vì thế, không nên cho các em bé bú bình khi đi ngủ vì những chất sữa, nước trái cây... sẽ dính ở răng lâu và dễ làm sâu răng. Có thể cho em bé uống chút ít nước sau khi bú sữa để làm giảm chất sữa dính ở răng.
3. Không chải răng: Nếu ta không làm sạch răng sau khi ăn, bựa răng sẽ dính chặt khiến dễ bị sâu răng.
4. Uống nước chai thay vì nước máy: Trong nước máy, cơ quan y tế đã cho nhiều chất flouride để giúp giảm sâu răng. Nhưng hiện nay, người ta có thói quen uống nước chai quá nhiều khiến số lượng flouride vào người bị giảm. Đây cũng là một nguyên nhân khiến ta dễ bị sâu răng. Ngược lại, nếu ta uống nước chai có cho thêm flouride, lại uống nước máy có flouride, ta sẽ lâm vào tình trạng dư flouride, cũng nguy hại không kém.
Do đó nên hỏi ý kiến bác sĩ hay nha sĩ và đọc kỹ nhãn hiệu chai nước.
5. Tuổi cao: Ở tuổi cao, răng càng mòn và dễ hư hay bị sâu. Người cao tuổi cũng dễ bị hư vùng chân răng.
6. Nướu hở: Nuớu răng rút lại, phần chân răng bị nhô ra nhiều dễ khiến cho bựa đóng vào chân răng. Chân răng thông thường được phủ bởi một lớp cementum, lớp này bị mất đi khi chân răng bị hở ra, khiến dễ bị sâu răng hơn vì lớp dentin bên dưới mềm hơn, dễ bị phá hủy.
7. Miệng khô: Nước miếng giữ nhiệm vụ quan trọng trong việc bảo vệ răng vì nó quét sạch đồ ăn và bựa trên răng. Những chất khoáng trong nước miếng cũng giúp “vá” lại những chỗ hư. Nước miếng còn ngăn chận vi trùng sinh sôi nảy nở và trung hòa chất acid gây ra hư răng.
8. Chỗ trám lỏng lẻo hay gồ ghề: Những chỗ hở từ những miếng trám răng lâu ngày là chỗ để bựa răng thiết lập và làm hư răng.
9. Bệnh về ăn uống: Những bệnh như không ăn được (anorexia) hoặc ăn rồi ói ra (bulimia) sẽ làm răng bị mòn đi do nước bao tử có chứa nhiều chất acid dính ở răng khi bệnh nhân ói. Những người này còn có thể không tạo ra được nước miếng hoặc nhấm nháp nước soda suốt ngày khiến răng lúc nào cũng có một lớp đường bám ở đó.
10. Bị đau bao tử: Bệnh ợ nóng (heart burn) cũng làm chất acid trào lên miệng gây hư răng.
11. Lây qua gần gũi: Vi trùng có thể từ miệng người này lan qua người khác khi hôn nhau hoặc khi ăn uống chung.
12. Chữa ung thư bằng xạ trị: Chiếu quang tuyến vào vùng đầu cổ có thể gây sâu răng vì làm giảm lượng nước miếng tạo ta.
Khi nào nên gặp nha sĩ?
Nhiều khi ta đã bị sâu răng nhưng vết sâu còn bé chưa nhìn thấy bằng mắt thường được. Nếu chữa ngay từ lúc này sẽ ít bị đau và dễ chữa hơn. Do đó, ta nên gặp nha sĩ thường xuyên, hầu khám phá ra chỗ răng sâu khi còn rất sớm và chữa ngay. Đây là cách tốt nhất để đề phòng sâu và hư răng. Khi đã sâu khá nhiều, triệu chứng đầu tiên sẽ là đau răng. Khi đã bị đau răng hay đau trong miệng, ta nên đến gặp nha sĩ ngay.
Ngoài triệu chứng đau răng, ta còn nên gặp nha sĩ khi có những triệu chứng sau:
- Nướu răng bị đau, sưng đỏ
- Nướu răng bị chảy máu
- Nướu răng bị kéo lên cao, lộ răng ra khiến răng có vẻ dài thêm
- Khi nhấn vào nướu thấy có mủ chảy ra chung quanh răng
- Miệng có vị đắng
- Hơi thở hôi không biết rõ nguyên nhân
- Răng lung lay
- Có sự thay đổi của khớp cắn hàm trên và hàm dưới
- Răng giả cảm thấy khác
- Ăn ngọt, nóng hay lạnh bị buốt
- Có những chỗ đau trong răng khiến ta ngại chải vào chỗ đó
Một khi triệu chứng đã xuất hiện, răng chúng ta đã bị hư hại. Nên đến nha sĩ khám răng tổng quát và làm sạch răng dù ta không cảm thấy gì khác trong miệng. Hơn lúc nào hết, câu “phòng bệnh hơn chữa bệnh” áp dụng đối với răng là thích hợp nhất.
Khám và tìm bệnh
Nha sĩ thường tìm thấy chỗ sâu răng một cách dễ dàng. Họ sẽ hỏi xem ta có đau răng hay miệng không và dùng những dụng cụ nha khoa tìm chỗ sâu. Họ cũng có thể chụp quang tuyến X vì cách này cho thấy rõ ràng chỗ sâu. Có 3 loại sâu răng:
- Sâu ở bề mặt phẳng: Vết sâu ở nơi mặt phẳng của răng, chỗ vi trùng dính lâu và chất acid có thể làm hư men răng. Thường là mặt hướng về phía má, gần đường nướu răng. Đây là loại sâu răng dễ ngừa và chữa, trừ khi là mặt phẳng giữa 2 răng.
- Sâu trên mặt có rãnh và chỗ lõm của mặt nhai: Thường là của các răng bên trong. Loại sâu răng này thường tiến rất nhanh nếu chúng ta không chữa trị kịp thời hay săn sóc răng thật cẩn thận.
- Sâu ở chân răng: Thường xẩy ra ở người lớn tuổi khi nướu răng bị tuột để hở chân răng.
Biến chứng
Nhiều người trong chúng ta hay cho rằng sâu răng không có gì quan trọng, ai mà chẳng sâu răng. Hơn nữa, răng sữa của các em mà sâu thì đâu có gì đáng kể vì trước sau gì thì chúng cũng thay răng khác.Tuy nhiên, sâu răng có thể gây ra nhiều biến chứng nặng và kéo dài, ngay cả nơi răng sữa.
Biến chứng gồm có:
- Đau răng
- Bọc mủ răng
- Mất răng
- Mẻ răng
- Không nhai được
- Nhiễm trùng nặng
Khi chúng ta bị đau răng dữ dội, ai cũng biết là khó mà tiếp tục công việc hằng ngày, đi học, đi làm... Răng đau còn khiến ta khó thể ăn, uống, nói chuyện. Mất răng có thể khiến ta bị mặc cảm. Nếu bị bọc mủ răng, ta có thể bị nhiễm trùng nặng, đôi khi nguy hiểm đến tính mạng nếu không được chữa kịp thời.
Nơi các em bé, răng sâu cũng có thể gây ra nhiễm trùng; ngoài ra, răng bị nhổ sớm có thể đưa đến việc răng vĩnh viễn bị mọc lệch lạc.
Chữa trị
Có nhiều cách:
- Chữa bằng chất flouride: Flouride là một khoáng chất có tác dụng ngừa sâu răng và giúp răng tự hàn gắn. Nếu răng mới bắt đầu sâu, chữa bằng flouride có thể giúp giữ lớp men răng. Khi chũa, nha sĩ sẽ dùng lượng flouride nhiều hơn là có trong kem đánh răng. Nha sĩ có thể quét một lớp flouride nước, gel hay foam lên mặt răng hoặc để chất này trong bộ nhựa phủ lên cả hàm răng. Mỗi lần chữa kéo dài khoảng vài phút. Nha sĩ có thể khuyên bạn chữa bằng flouride theo định kỳ.
- Trám răng: Khi răng đã sâu quá hơn mức chỉ xoi mòn lớp men, nha sĩ thường chữa bằng cách trám răng, tức dùng chất đặc để trám vào chỗ răng đã bị hủy sau khi đã đào lấy chỗ hư này ra. Chất trám răng có thể là chất resin tiệp màu răng, chất sứ, hoặc hỗn hợp nhiều chất. Chất trám “silver amalgam” gồm nhiều chất trong đó có một ít thủy ngân, vì thế một số người không thích dùng vì sợ bị nhiễm độc. Tuy nhiều nghiên cứu cho thấy chất trám này vẫn an toàn nhưng điều này hiện nay vẫn còn được bàn cãi.
- Bọc răng: Nếu chỗ sâu quá nặng hoặc răng bạn đã bị yếu, nha sĩ có thể khuyên bạn bọc thay vì trám răng. Chỗ sâu sẽ bị đục bỏ và phần răng còn lại sẽ được bọc kín bằng chất vàng, chất sứ hoặc sứ trộn với kim loại.
- Lấy tủy: Khi chỗ sâu rất nặng, ăn đến phần tủy răng, bạn sẽ cần được lấy tủy. Phần tủy răng sẽ được đục bỏ và răng được trám lại.
- Nhổ răng: Răng hư quá nhiều không còn cứu vãn được sẽ phải nhổ đi. Vì hàm răng có chỗ trống, các răng chung quanh có thể xê dịch khiến hàm bị lệch lạc. Nha sĩ có thể khuyên bạn cấy răng vào chỗ trống.
Phòng ngừa
Quan trọng nhất là phải săn sóc răng miệng hằng ngày.
- Đánh răng sau khi uống hay ăn: Đánh răng ít nhất 2 lần mỗi ngày, lý tưởng là sau mỗi bữa ăn. Nên dùng kem đánh răng có chất flouride. Cần làm sạch giữa kẽ răng bằng cách dùng chỉ kéo răng (floss). Nếu không đánh răng sau khi ăn uống, ít nhất là phải tráng miệng bằng nước lạnh.
- Súc miệng bằng nước thuốc có chất flouride có thể giúp ngừa sâu răng.
- Gặp nha sĩ thường xuyên: Mỗi 6 tháng hay ít hơn nên gặp nha sĩ để được khám răng miệng và làm sạch răng.
- Gắn lên răng chất bọc bằng plastic(sealant): Thường chất này được gắn vào mặt nhai của những răng bên trong, nơi dễ bị sâu răng nhất. Chất gắn này sẽ bảo vệ lớp men răng khỏi bựa và acid. Có thể dùng cách này cho cả trẻ em và người lớn. Cơ quan CDC khuyên các em nhỏ tuổi đi học nên được bảo vệ răng bằng cách này. Chất gắn này có thể tốt cho nhiều năm trước khi phải thay thế.
- Uống nước máy: Nước này có chứa chất flouride tốt cho răng. Nếu bạn chỉ uống nước trong chai, răng bạn sẽ không được bảo vệ.
- Không ăn vặt hay uống nước ngọt quá nhiều: Lúc nào cũng ăn uống sẽ khiến răng bạn bị “tấn công” thường xuyên bằng chất acid.
- Ăn những thức ăn tốt cho răng: Những thức ăn như cheese, trái cây và rau tươi làm tăng lượng nước bọt. Trà, cà phê và kẹo gum không đường “quét” những mảnh thức ăn đọng trên răng. Những thức ăn uống nói trên, do đó, có lợi trong việc ngừa sâu răng. Ngược lại, những thức ăn dễ dính vào những rãnh trên răng như chips, kẹo, cookies sẽ làm ta dễ bị sâu răng hơn.
- Chà chất flouride lên răng (flouride treament): Nha sĩ có thể khuyên bạn làm flouride treatment nếu bạn không ăn uống vào người đủ chất flouride. Nha sĩ sẽ xát lên răng một lớp flouride trong vài phút. Bạn cũng có thể chải răng bằng kem có chất flouride hoặc súc miệng bằng thuốc chứa flouride.
- Dùng thuốc trụ sinh: Nếu bạn dễ bị sâu răng vì một lý do nào đó, nha sĩ có thể cho bạn dùng thuốc súc miệng có chất trụ sinh hay những chất khác để giúp giảm số lượng vi trùng trong miệng bạn.
Tự giúp khi đau răng
- Làm hẹn gặp nha sĩ ngay
- Làm sạch răng và tất cả những vùng trong miệng, ngay cả những chỗ đang bị đau
- Đánh răng bằng nước ấm
- Dùng kem đánh răng đặc biệt cho răng nhậy cảm
- Không ăn uống thức ăn nóng, lạnh hay ngọt.
- Uống thuốc giảm đau sau khi hỏi ý kiến nha sĩ
- Dùng thuốc tê chấm vào chỗ đau sau khi hỏi ý kiến nha sĩ.
