Dinh dưỡng : ăn uống

[NHAKHOA]

"Ngộ độc (nước) củ dền - nỗi oan Thị Kính
Nguyễn Đình Nguyên

Gần đây, ở khu vực phía Nam đã có một số báo cáo về các trường hợp trẻ em bị "ngộ độc nước Củ dền” [1], và đã có khuyến cáo là không được dùng nước củ dền để pha sữa cho trẻ. Vậy câu chuyện như thế nào, có thực củ dền gây ngộ độc hay không, và sự thực đằng sau câu chuyện là gì, chúng tôi cố gắng thu thập tài liệu và giúp bạn đọc tìm hiểu cội nguồn của vấn đề, từ đó chúng ta có thể có một cái nhìn vấn đề đúng đắn và bao quát hơn.

Củ dền là cách gọi của người Việt nam có thể để chỉ một loại rau ôn đới có tên là Beetroot, hay còn được gọi là Beet. Ngoài ra có một số loại họ beet: Spinach Beet. Sea Beet. Garden Beet White Beet dùng để ăn lá, Sugar beet để chế biến đường, Mangel Wurzel để nuôi gia súc, hai loại này không ăn như rau.

Tên khoa học của Beetroot là Beta vulgaris

Củ dền có hình hơi tròn, màu tím đỏ sẫm như màu nước rau dền đỏ ở ta. Có lẽ vì thế mà ở nước ta nó được gọi là củ dền, và thành ngữ Anh có câu là đỏ như củ dền (red as a beetroot). Củ dền ở Việt nam được trồng ở các vùng có khí hậu mát như Đà lạt, giống được du nhập từ thời thuộc Pháp.
Thành phần dinh dưỡng của củ dền

Củ dền được coi là một nguồn thực phẩm giàu folate. 100g củ dền có chứa khoảng 50kcal năng lượng, 5 g lipid, 11g carbon hydrate, 2g sợi, và 1g protein, kali khoảng 312g, và đáp ứng được 4% nhu cầu Vit A hàng ngày. Thêm vào đó củ dền được xếp vào trong nhóm rau củ có hàm lượng nitrate cao tương đối hơn so với các loại rau khác. Ngoài việc được sử dụng là nguồn thực phẩm rau, trong y học cũng đã có các nghiên cứu về tính năng chữa bệnh: như chữa đau đầu, thiếu máu, chứng vàng da, khô da, chứng hói đầu, tuy nhiên cho đến nay vẫn chưa có bằng chứng đáng tin cậy. Nói chung, củ dền được xếp vào loại thực phẩm bổ dưỡng (healthy food), vậy tại sao lại có chuyện ngộ độc củ dền hay nước củ dền?

Khảo cứu y văn trên thế giới, nhận thấy rằng người ta đã nghiên cứu vấn đề ngộ độc liên quan đến rau củ đã khá lâu, và những năm gần đây thỉnh thoảng cũng có nhắc đến chứ không rầm rộ như những thập niên 40s đến 70s.

Ngộ độc có liên quan đến rau củ người ta nói đến chính là ngộ độc chất nitrate có trong thành phần một số loại rau củ, trên lâm sàng gây ra hội chứng tăng Methemoglobin trong máu [2] (sẽ được viết tắt là MetHb) làm cho trẻ biểu hiện xanh tím và nếu không cấp cứu kịp thời có thể dẫn đến tử vong.

Cũng cần nói thêm MetHb là một chứng không hay gặp trên lâm sàng, nhưng nếu gặp thì phổ biến ở trẻ em. Về nguyên nhân, người ta xếp thành hai nhóm nguyên nhân, (1) nhóm bệnh lý: di truyền do thiếu hụt enzyme đóng vai trò hoá giải MetHb là NADH MetHb reductase (loại II) và bệnh hemoglobin M (loại I) di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường (autosomal). MetHb do nhóm nguyên nhân này hiếm gặp hơn. (2) Nhóm thứ hai, phổ biến hơn là do tiếp xúc với hoá chất, hay còn gọi là ngộ độc hoá chất hoặc thuốc bao gồm các chất như nitrate-nitrites, cyanure, naphthalene, nitrobenzene, các thuốc như gốc sulfonamides, thuốc chống sốt rét, thuốc gây mê v..v…


Vậy nitrate là gì và tại sao nitrate có thể gây ngộ độc?

Nitrate (NO3) là một phân tử tan trong nước có thành phần là nitơ gắn với 3 gốc oxy, tạo ra do nitơ trong thành phần ammonia hoặc các nguồn khác kết hợp với nước bị oxy hoá. Thành phần nitrate trong tự nhiên hay gặp trong các loại thực vật (rau) ở một số loại cao hơn các loại khác, nồng độ còn tuỳ thuộc vào mức độ phân bón có ni tơ được sử dụng và các điều kiện trồng trọt như thế nào. Trong những thập niên gần đây người ta quan tâm hơn đến nồng độ nitrate trong nước uống, đặc biệt là nước giếng do ô nhiễm nước từ các nguồn phân bón, nitrate tích tụ rất lâu trong đất và nước ngầm.

Nguồn nitrate vào trong cơ thể có thể nói đến 85% nhu cầu nitrate của cơ thể hàng ngày là từ các loại rau [3] như cải bó xôi, cà rốt, xà lách. Tuy nhiên nồng độ nitrate trong rau củ tươi tương đối thấp, thường chỉ từ 1-2mg/kg và hiếm khi đạt đến 10mg/kg [4]. Nguồn thứ hai là nitrite được sử dụng để bảo quản thịt chống lại sự xâm nhiễm của vi khuẩn gây chết người- Clostridium botulium, ngoài ra nitrite còn có tác dụng giữ nguyên đặc tính của thịt tươi, như màu và mùi. Nguồn thứ ba là từ nguồn nước bị ô nhiễm. Nitrate ô nhiễm nước đến từ các nguồn như phân bón, chất thải động vật, các bồn chứa nhiễm khuẩn, hệ thống xử lý tưới tiêu thành phố và chất lắng động từ xác bã thực vật. Hai nguồn đến từ rau củ và phụ gia thực phẩm được các nhà khoa học coi là khá an toàn, với điều kiện việc sử dụng nitrite làm chất phụ gia phải được quản lý chặt chẽ [5] . Trong khi đó nguồn nitrate từ nước là hoàn toàn tuỳ thuộc từng vùng, địa phương. Lượng Nitrate-nitơ trong nước tự nhiên 1mg/lít nước được coi là không bị ô nhiễm. Việc nitrate xâm nhập được vào nước giếng còn tuỳ thuộc vào tính chất của đất và sự hiện diện của thềm đá ngầm, cũng như độ sâu của giếng. Ở các tiểu bang của Mỹ lượng nitrate-nitơ cho phép trong nước uống tối đa là 10mg/lít (hay 10 phần triệu-ppm) [6].

Bình thường, bản thân Nitrate chỉ gây độc khi ở mức độ cao hơn nhiều so với nồng độ của nó có trong thực phẩm [7]. Mối nguy hiểm của nitrate trong nước và trong thức ăn là ở chỗ nó chuyển hoá thành các nitrite trước hoặc sau khi ăn vào. Chính nitrite này vào trong máu gây oxi hoá các huyết cầu tố bình thường tạo ra huyết cầu tố dạng Met không có kha ûnăng vận chuyển oxy (xem thêm chú thích 2).

Cho đến nay, theo Tổ chức Y tế Thế giới thì hầu hết một người lớn trung bình mỗi ngày lượng nitơ-nitrate tiêu thụ vào qua đường tiêu hoá là từ 20-100mg, và hầu hết là từ nguồn rau như xà lách, cần tây, củ dền, cải bó xôi. Lượng nitrate nằm trong khẩu phần ăn hàng nói chung là không nguy hại. Một người ăn chay một ngày trung bình có thể thu nạp đến 250mg nitrate-nitơ [8].

Trong điều kiện bình thường trong đường tiêu hoá có khả năng làm giảm sự chuyển nitrate thành nitrite trong quá trình tiêu hoá, hoặc là nó bị chuyển hoá hoặc là nó bị đào thảùi ra ngoài ngay mà chưa kịp chuyển hoá. Cơ thể một người bình thường có các điều kiện phòng vệ sau để chuyển hoá và đào thải nitrate-nitrite:

* Độ toan dạ dày thấp (pH<4)
* Chế độ ăn có Vitamin C
* Trong cơ thể có các enzymes: NADH Methemoglobin reductase, glutiathion reductase và glucose-6-phosphate dehydrogenase (G6PD) để chuyển hoá khử methemoglobin trong máu.

Như vậy ta có thể nói rằng trong một điều kiện bình thường thì việc tiếp xúc và thu nạp nitrate qua đường tiêu hoá hàng ngày với con người ta có thể coi như vô hại. Thế nhưng, đối với trẻ nhỏ đặc biệt là trẻ dưới 6 tháng tuổi do các tổ chức chưa hoàn thiện đặc biệt là hệ tiêu hoá, thì lại khác.

Trẻ em đặc biệt dưới 4 tháng tuổi được xếp loại nhạy cảm (dễ mắc) với chứng tăng MetHb máu . Sở dĩ như vậy là vì trẻ em nhóm tuổi này trong máu còn chứa nhiều dạng hemoglobin của thai nhi, loại này rất nhạy cảm với các tác nhân oxi hoá. Như đã nêu trong phần chú thích, bình thường trong cơ thể khoẻ mạnh trong máu cũng có chứa khoảng 1-2% [9] MetHb, nhưng sau đó chúng được hoá giải bởi enzyme NADH MetHb reductase, glutiathion reductase và G6PD. Các ezyme này có nồng độ rất thấp ở trẻ sơ sinh và được tổng hợp dần cho đến 4 tháng tuổi mới đạt được mức bình thường. Trong cơ thể trẻ em bình thường lượng MetHb có thể đạt đến 2-5%, thế nhưng nếu trên cơ thể trẻ thiếu máu rõ thì với một lượng thấp MetHb cũng có thể gây xanh tím và tử vong. Cũng có trẻ có thể dung nạp được lượng MetHb đến 5-8% mà không hề có xanh tím. Người ta cũng đã ghi nhận được một trẻ chỉ 10 ngày tuổi đã được cho ăn với một lượng thức ăn có chứa đến 100mg nitrate/kg thể trọng trong một khoảng thời gian 8 ngày mà không hề có xanh tím, lượng MetHb đo được trong máu cũng chỉ có 7.5% [10].

Trong cơ thể trẻ với nồng độ toan của dịch vị không đủ (ở trẻ nhỏ pH >4) và sự hiện diện các loại vi khuẩn chuyển nitrate ở đường hô tiêu hoá trên, làm tăng thêm tính nhạy cảm với MetHb vốn dĩ trên cơ thể đã nhạy cảm.

Như vậy có rất nhiều yếu tố làm cho một cơ thể trẻ nhỏ dễ bị chứng MetHb rồi, cộng thêm vai trò của Nitrate nữa cho nên các nhà chuyên khoa đã không thể xác định được đâu là nồng độ an toàn cho phép cơ thể trẻ dung nạp nitrate cả.


Ngộ độc nitrate liên quan với nước uống

Nhiều báo cáo gần đây cho thấy rằng trẻ em bị MetHb do uống sữa pha với nước giếng hoặc nước giếng khoan. Sau đó kiểm tra định lượng thấy thành phần nitrate trong nước giếng khá cao [11] Năm 1993 tiểu bang Winconsin Mỹ đã phải khuyến cáo dân chúng chỉ được dùng nước đóng chai để nấu ăn [9].


Ngộ độc nitrate liên quan với rau củ

Tiến hành kiểm chứng rộng rãi các tài liệu thì vẫn chưa tìm thấy được một trẻ nào bị chứng tăng MetHb trong máu chỉ do ăn phải rau củ không thôi cả. Ngộ độc nitrate xuất hiện thường xuất hiện cùng với nước uống hơn là chỉ ăn rau quả tự nhiên [12]. Các số liệu cũng cho thấy rằng một số yếu tố có tính bảo vệ trong thức ăn như vitamin C, vitamin K, mặc dù chúng ít hiệu quả hơn methylene blue nhưng những chất này cũng được dùng để điều trị chứng tăng MetHb máu [10]. Có một số các chất chuyển hoá xảy ra tự nhiên có thể ngăn cảùn sự hình thành hoặc tích tụ metHb trong hồng cầu, hoặc các nitrates trong cây trồng đã có thể nằm ở dưới dạng kết hợp hoá học làm cho chúng ít có khả năng chuyển hoá thành các nitrite trong đường tiêu hoá khi ăn phải hơn là các nitrate ở dưới dạng ion phân tử trong thành phần nước giếng. Yếu tố tiêu thụ trường cửu nước giếng có thể là quan trọng nếu đem so sánh với việc ăn uống rau quả không mấy thường xuyên. Và có thể là do yếu tố này hay yếu tố khác mà việc thành phần nitrate trong rau trong khẩu phần ăn của trẻ không đủ để gây tăng MetHb trong máu ngay cả ở những trẻ xếp vào nhóm nhạy cảm.

Trong một số điều kiện, các nitrate trong thực vật có thể đã chuyển hoá thành nitrite trước khi ăn vào, trong trường hợp này có thể sẽ gây hiện tượng tăng MetHb trong cơ thể nặng nề hoặc có thể tử vong. Đã có báo cáo có 2 trẻ 3 tháng rưỡi tuổi bị MetHb [13] sau khi ăn rau cải bó xôi (spinach), khi xét nghiệm rau chỉ có vết Nitrate, nhưng nitrite đạt đến nồng độ 2180 phần triệu (ppm). Cũng gần sau đó, người ta cũng phát hiện một trẻ nữa 2 tháng rưỡi tuổi, ở Đức bị MetHb do ăn cải bó xôi11. Trong những trường hợp này, thức ăn là rau tinh khiết chế biến tại nhà, được để lưu trữ nhưng không biết trong điều kiện nào, và rõ ràng là rau cải bó xôi đã trở thành "độc” trong quá trình lưu trữ do có hiện tượng chuyển hoá nitrate thành nitrite.

Schuphan [11] đã báo cáo rằng thành phần nitrite trong rau cải bó xôi sẽ tăng lên từ 3 lên đến 335mg trong mỗi 100g chất khô trong quá trình vận chuyển và bảo quản lá rau không chế biến. Phillips [14] cũng đã xác nhận hiện tượng này. Việc chuyển đổi từ nitrate sang nitrite trong lá rau dưới dạng không chế biến có thể là do hậu quả của vai trò của các enzyme chuyển hoá nitrate có trong rau hoặc vai trò của các vi khuẩn [15]. Tình trạng nhiệt độ môi trường giữ rau tăng lên trong quá trình vận chuyển cộng với tình trạng thiếu oxy do sắp và bó chặt rau quả lại cũng được cho là nhân tố làm tăng quá trình chuyển đổi từ nitrate sang nitrite này.

Một số nhà quan sát [16] cũng chỉ tìm thấy vết tích của nitrite trong các thực phẩm trẻ em đóng hộp được kiểm nghiệm dưới những điều kiện mà người ta cho rằng có thể là yếu tố kích thích việc chuyển đổi này. Phillips [17] đã minh hoạ rằng nitrite không thể tích tụ được trong thực phẩm đóng hộp dù đã mở hộp và được cất giữ trong tủ mát dưới điều kiện bình thường trong vòng 25 ngày liền. Sự khác biệt giữa cải bó xôi đóng hộp và loại tươi này có thể được coi như là do việc làm bất hoạt các enzyme, loại bỏ vi khuẩn, và mất nitrate trong quá trình trụng hấp và chế biến [14]. Brown và Smith cũng đã khuyến cáo rằng phần rau cải bó xôi không ăn hết cần phải bỏ đi [18].

Việc sử dụng rộng rãi thức ăn trẻ em đóng hộp là một bằng chứng hỗ trợ cho sự khác biệt này. Trong một ước tính sơ bộ, trong vòng 20 năm, Mỹ và Canada đã sử dụng trên 350 triệu hộp cải bó xôi và củ dền đóng hộp mà chưa gặp phải một trường hợp bị MetHb nào [19].

Một nghiên cứu vừa mới gần đây nhất [20] trên 7 trẻ bị chứng tăng MetHb trong máu có liên quan đến việc tiêu thụ sản phẩm rau. Điều đặc biệt đáng lưu tâm ở đây là tuổi trung bình của các trẻ này là 8.14 tháng (dao động từ 7-13 tháng tuổi). Trong số đó không có trẻ nào bị suy dinh dưỡng, nhiễm trùng, tiêu chảy hay dùng các thuốc, cũng như không có bằng chứng gì mắc bệnh bẩm sinh tăng MetHb (tức là trẻ hoàn toàn không được xếp vào nhóm nhạy cảm hay có nguy cơ). Các trẻ này hầu hết ăn là loại rau hỗn hợp có chủ yếu là cải bó xôi trắng (silver beets), được cất giữ trong môi trường tủ mát.

Như vậy nghiên cứu này cho thấy rằng không phải chỉ có các đối tượng trẻ dưới 4 tháng mới mắc bệnh, và không phảûi chỉ ăn rau tươi thôi mà mẵc bệnh mà thường phải kết hợp với các yếu tố khác như: thức ăn lưu giữ không thích hợp.

Cũng trong nghiên cứu này, khảo sát đánh giá nồng độ nitrate trong một số loại rau được coi là có chứa nitrate ở nồng độ cao, đã cho trẻ ăn, cho thấy kết quả như sau:

Nồng độ ion nitrate (mg/kg)

Trung bình


Tối thiểu


Tối đa
Cải bó xôi trắng (silver beets)

2900


100


4800
Cải bó xôi (spinach)

2750


2100


3200
Rau diếp (lettuce)

1250


350


2700
Tỏi tây (leek)

850


50


1300
Cải bắp (cabbage)

900


500


1200
Bí đỏ

700


200


950
Đậu xanh (green bean)*

700


400


850
Cà rốt

-


0


200

* Giống như đậu cô-ve, haricot bean

Tuy nhiên nồng độ này thay đổi trong rau theo mùa trồng. Khảo sát này còn cho thấy nồng độ ion nitrate cao nhất trong rau là rau thu hoạch vào tháng 8, 9. Ví dụ: rau cải bó xôi trắng, ion nitrate đo được ở tháng 8 là 6300mg/kg, tháng 9 là 4800mg/kg nhưng ở tháng giêng chỉ có 100mg/kg.

Nồng độ nitrate trong các loại rau khác nhau tuy øtheo vùng, thí dụ như ở nghiên cứu này cho thấy cà rốt có chứa nitrate ở một nồng độ rất thấp, hầu như không đáng kể, nhưng ở các nước khác lại khá cao [21]. Và cũng một loại rau trong một nước trồng ở các vùng khác nhau cũng có nồng độ nitrate khác nhau [21]. Từ các đặc điểm này có thể liên hệ đến đặc tính của đất trồng, sử dụng phân bón nitrate.

Một nghiên cứu khác ở Thái lan [22] trên 33 loại rau bày bán ở các chợ thuộc tỉnh Chiang Mai thì thấy rằng 18/33 loại rau có nồng độ Nitrate cao, 15/33 có nồng độ Nitrate thấp, và 4 loại rau tự mọc không có dùng phân bón hoá học thì 3/4 loại tự mọc có nồng độ Nitrate cao như loại cao bày bán ở chợ. Nhóm nghiên cứu chỉ vẫn đặt giả thuyết về nguyên nhân là có thể do thành phần phân bón hoá học có chứa nồng độ Nitrate cao (loại Nitrate Kali), hoặc Nitrate nằm tồn lưu lại dưới đất. Một số loại rau có nồng độ Nitrate thấp là có thể do quá trình chuyển hoá sang protein xảy ra trong thực vật.

Trong khi đó một nguồn tiềm tàng có khả năng gây tăng MetHb trong máu ở trẻ em phát triển trong những năm vừa qua là việc ô nhiễm nitrate trong nước uống do việc sử dụng phân bón trong nông nghiệp. Tầm vóc của việc nguy hại này vẫn luôn nằm ngoài khả năng đánh giá đúng mức cho đến khi có được các cuộc khảo sát có hệ thống về thành phần nitrate trong nước uống, đặc biệt là những vùng cho là có nguy cơ.

Tóm lại lược khảo qua y văn thế giới trong vòng trên 50 năm qua về chứng MetHb mắc phải ở trẻ em liên quan với thức ăn rau củ ta thấy các điểm nổi bật sau đây:

MetHb hay xảy ra ở các đối tượng trẻ em, nhất là nhóm nhạy cảm là nhóm dưới 4 tháng tuổi vì các lý do sau:

1.1: Cơ thể còn chứa nhiều huyết cầu tố bào thai, là loại nhạy cảm dễ bị chuyển thành MetHb

1.2: Do đặc tính chưa trưởng thành của cơ thể nên thiếu hụt enzyme khử MetHb

1.3: Nồng độ acid dạ dày kém toan nên nitrate dễ chuyển hoá thành nitrite

1.4: Tồn tại nhiều loại vi khuẩn có khả năng chuyển hoá nitrate trong đường tiêu hoá thành nitrite

1.5: Chế độ ăn thiếu các Vitamin khác kèm theo (C, K) là các chất giúp khử MetHb.

2. MetHb do ngộ độc Nitrate ở trẻ em đã được báo cáo từ lâu, các nguồn nitrate được xác nhận chủ yếu là từ nước uống bị nhiễm nitrate nhất là nước giếng, và được ghi nhận là phổ biến hơn nitrate trong thực phẩm.

3. MetHb do ngộ độc nitrate trong thực phẩm được xác nhận dưỡng như rất nhất quán là bắt nguồn từ các loại rau quả có chứa nitrate nồng độ cao, đặc biệt là cải bó xôi trắng, cải bó xôi; còn trong vòng bàn cãi là nước vắt cà rốt, củ dền. Nồng độ nitrate trong rau củ dưỡng như có liên quan với việc sử dụng phân bón, tưới tiêu. Tuy nhiên, bằng chứng đã cho thấy việc ngộ độc nitrate trong thành phần rau củ không phải do đơn thuần rau củ gây nên mà phải có các yếu tố gây tăng nồng độ nitrate trong chế độ ăn đi kèm như: rau tươi chuyên chở lâu, giữ lâu, sau khi chế biến rồi được lư u giữ trong tủ lạnh, hoặc dùng nước rau có hai yếu tố nguy cơ là nước có nồng độ nitrate cao, và các loại rau củ này luộc lên có khả năng làm tăng nồng độ nitrate vốn có.

4. Chưa có bằng chứng các rau củ có chứa nitrate đóng hộp gây ngộ độc.

Như vậy thuật ngữ sử dụng "ngộ độc nước củ dền hay ngộ độc củ dền” là không chính xác, và cách dùng như vậy sẽ gây một sự ngộ nhận sai lạc về củ dền, một loại thực phẩm có giá trị về dinh dưỡng. Việc bị ngộ độc nếu có cũng có thể không phải do đặc tính sinh học của củ dền gây nên, mà do nhiều yếu tố kết hợp lại, trong đó chủ yếu là sử dụng sai qui cách. Về mặt chuyên môn thì đây là một quy kết thiếu cẩn trọng, vội vã nếu không nói là thiếu chính xác trong khoa học.

Trên lâm sàng nếu xác định được có thành phần nitrate trong máu hay trong nước tiểu thì thuật ngữ sử dụng cũng chỉ nên dùng là "Ngộ độc Nitrate”, nếu chưa có bằng chứng mà trên lâm sàng chỉ có xanh tím, xét nghiệm máu có tỷ lệ MetHb tăng cao bất thường thì gọi là Chứng tăng MetHb trong máu (Methemoglobinemia).

Về nguyên nhân: MetHb ta thấy có các mối liên quan sau:

Các tác nhân khác

Mắc phải: Nước uống ô nhiễm nitrate } à Methemoglobinemia ß Bẩm sinh

(ngộ độc) Rau củ chứa nitrate

Như vậy nếu muốn quy kết là Ngộ độc Nitrate từ nguồn rau củ (ở đây là củ dền) thì các điều kiện cần và đủ là:

Phải loại trừ được các nguyên nhân bẩm sinh

Phải loại trừ được các tác nhân ngoại sinh khác gây tăng MetHb.

Định lượng được nồng độ nitrate trong nước uống nơi khu vực bệnh nhân sinh sống.

Và sau cùng là định lượng nồng độ Nitrate trong rau củ nghi ngờ là tác nhân (ở đây là củ dền). Nhưng như đã trình bày nó chỉ có giá trị quy kết ở các đối tượng không xếp vào nhóm nhạy cảm (trên 4 tháng tuổi).

Thay cho đoạn kết chúng tôi xin đưa ra lời khuyên thực hành dinh dưỡng cho các bà mẹ nuôi con, trước hết là để tối ưu hoá vấn đề nuôi dưỡng trẻ em, sau nữa cũng là phương cách để giảm tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ bệnh lý do môi trường xung quanh gây nên.

1. Theo khuyến cáo cuả Tổ chức Y tế Thế giới [23], (a) tất cả trẻ sơ sinh cần được bú mẹ hoàn toàn cho đến tối thiểu là 4-6 tháng tuổi. Bú mẹ hoàn toàn ở đây được hiểu là chỉ có sữa mẹ mà không có một thứ gì khác kèm theo kể cả nước lọc. Ngay cả trong mùa hè nóng nực, trẻ bú mẹ cũng không có nhu cầu thêm về nước [24]. Trong trường hợp hãn hữu phải cho bú sữa nhân tạo (không phải sữa mẹ) thì cần phải tham khảo ý kiến chuyên môn, và trẻ bú bình cũng không có nhu cầu nước thêm [24]. (b) Trẻ con chỉ nên cho ăn xam (tức là ăn thêm các thức ăn khác ngoài sữa) từ 6 tháng tuổi trở lên (xin nhắc lại từ 6 tháng tuổi).

Như vậy chỉ bằng thực hành này thôi, ta đã loại bỏ được các nguy cơ cao làm cho trẻ bị mắc MetHb đó là: cơ thể trẻ dưới 6 tháng là cơ thể nhạy cảm với tình trạng MetHb, và tránh tiếp xúc được với nguồn nitrate-nitrite trong tự nhiên.

2. Khi dùng rau tươi chế biến thức ăn cho trẻ (đặc biệt các loại có chứa nitrate nêu trên) nên lưu ý: rau phải ăn tươi, chế biến xong ăn ngay; không giữ rau lâu ngày, bó chặt, hoặc chế biến rồi để lâu trong tủ lạnh thì dễ có nguy cơ bị ngộ độc nitrate.

3. Không nên sử dụng nước rau luộc các loại để làm thức uống (kể cả người lớn), vì đơn giản là nó không có giá trị về dinh dưỡng. Không những không lợi mà còn có thể "bất cập hại" là nước đó có thể nhiễm nitrate ở mức độ cao, hơn nữa khi đun sôi thì có thể làm cho nồng độ nitrate tăng lên.

Nước giếng, nhất là giếng khoan sử dụng để nấu ăn, pha sữa, tối ưu là nên được chuẩn độ nitrate
Khuyến cáo cộng đồng:

Ở các quốc gia đã phát triển như Mỹ, Úc, châu Âu v.v.., khi nguồn nước uống được kiểm tra thấy nồng độ nitrate-nitơ trên 10mg/lít thì:

1. Không được sử dụng nước này để pha sữa cho trẻ em dưới 6 tháng tuổi.

2. Phụ nữ có thai không được uống nước này.

3. Không nên coi là có thể loại bỏ được nitrate trong nước bằng cách đun sôi, làm như vậy là càng làm cho nồng độ nitrate tăng cao hơn.

4. Chú ý đến chứng MetHb (xanh tím) ở trẻ

5. Phát hiện và xử lý nguồn nitrate gây ô nhiễm nước.

Thiết nghĩ việc áp dụng những khuyến cáo này cũng phần nào làm giảm nguy cơ tiếp xúc với nguồn Nitrate-nitrites không những là tác nhân gây hội chứng xanh tím ở trẻ con, mà còn được quy kết là tác nhân của một số loại ung thư ở người.

NDN 07/2002

Ghi chú

[1] Xem tin trên báo Thanh niên số 19/07/02 và Thanh niên chủ nhật 21/07/02, hoặc tin trên mạng của Vnexpress www.vnexpress.net mục Sức khoẻ

[2] Methemoglobinemia là một tình trạng thành phần Sắt hoá trị 2 (Fe2+) trong huyết cầu tố bình thường bị oxi hoá thành Sắt hoá trị 3 (Fe3+) , chuyển Hemoglobin (Hb) của hồng cầu bình thường thành dạng methemoglobin (MetHb), và lượng MetHb này tăng lên trong máu. Do MetHb không có khả năng vận chuyển oxy (một chức năng của hồng cầu), cho nên nếu MetHb tăng quá mức thì trên lâm sàng gây ra hiện tượng da xanh tím do tình trạng thiếu oxy mô, do chuyển hoá yếm khí ở các cơ phận.

Bình thường thì trong máu cũng có một lượng MetHb nhất định, gọi là ngưỡng sinh lý (chiếm khoảng 1% nồng độ Hb trong máu). Các chất có khả năng oxi hoá lưu hành trong máu thông thường bị các enzyme (có sử dụng Vitamin C, các chất chứa sulfhydryl như gluthatione) làm bất hoạt. MetHb sau đó được chuyển hoá nhờ một số men (như NADH-methemoglobin reductase, NADPH-methemoglobin reductase) và các hệ thống enzyme có chứa Vitamin C và sulfhydryl.

Trên lâm sàng xảy ra hiện tượng xanh tím này khi trong máu lượng MetHb đạt tỷ lệ từ 5% trở lên (có tài liệu cho là 15%), tức là MetHb đạt con số tuyệt đối ở mức 0,5-1,5g/100ml máu. Tuy nhiên cũng có những bệnh nhân không hề bị xanh tím có nồng độ MetHb trong máu cao lên đến trên 20-30%. Ngưỡng này ngoài xanh tím ra còn có biểu hiện mệt mỏi, nhức đầu, chóng mặt, nhịp tim nhanh, yếu cơ. Và khi nồng độ MetHb tăng lên trên 45% thì khó thở, nhịp tim chậm lại, thiếu oxy, toan chuyển hoá, co giật, hôn mê, rối loạn nhịp tim. Nếu MetHb trên 70% thì tử vong rất nhanh chóng

Việc xác định lượng MetHb trong máu, người ta sử dụng Oxid carbon-oxi kế (CO-oximetry). Nếu không có máy này thì có thể đo lường gián tiếp bằng cách ước lượng từ độ bão hoà oxy trong máu động mạch. Nhìn bằng mắt thường thì máu có maù sô-cô-la.

Chữa trị chứng này là có chỉ định tiêm tĩnh mạch Methylene Blue nếu: có hiện tượng xanh tím trên lâm sàng hoặc nồng độ MetHb cao từ 30% trở lên. Các điều trị triệu chứng được áp dụng.

[3] Gangolli SD, van den Brandt PA, Feron VJ, Janzowsky C, Koeman JH, Speijers GJ, Spiegelhader B, Walker R, Wisnok JS. Nitrate Nitrite, and N-nitroso Compounds. Euro J Pharmacol 1994;292(1):1-38.

[4] 12. Corre WJ, Breimer T. Nitrate and nitrite in vegetables. PUDOC Literature Survey No. 39, 1979.

[5] Food and Nutrition Policy conference "Nitrite as a Food Additive: State of the Science" in Washington, D.C., Dec. 10-11, 1997.)

[6] www.dnr.state.wi.us

[7] 10. Stewart, C. P., and Stolman, A.: Toxicology; Mechanisms and Analytical Methods, Vol. 2. New York. Academic Press, p. 787, 1961.

[8] www.gem.msu.edu/pubs/msue/wq19p1.html

[9] Jaffe ER, Heler P, Methemoglobin in man, Progress in Hematology, edited by Moore CV, Brown EB, Vol 4 New York: 1964 Grune and Stratton, 48-71

Gibson QH, Reduction of methemoglobin in red blood cells and studies on the cause of idiopathic methemoglobinemia in ifants, Pediatrics, 1964: 34, 78.

[10] Comblath, M., and Hartmann A. F: Methemoglobinemia in young infants. J Pediat, 33: 42 1, 1948.

Hammond, D., and Murphy, A.: The influence of exogenous iron on formation of hemoglobin in the premature infant PEDIATRICS, 25:362, 1960

[11] Methemoglobinemaia in an Infant in Winconsin, 1992, MMWR 1993: 43(12) 217-219. hoặc www.cdc.gov

[12] Jaffe, E. R., and Heller, P.: Methemoglobinernia in man. In Moore, C. V., and Brown, E. B., ed.: Progress in Hematology, Vol. 4, New York.. Grune and Stratton, pp. 48-71, 1964.

Gibson, Q. H.: Reduction of methemoglobin in red blood cells and studies on the cause of idiopathic methemoglobinemia. Biochem. J, 42:13, 1948.

[13] Committee of Nutrition, American Academic of Pediatrics, Infant Methhemoglobinemia: The role of Dietary Nitrate, Pediatrics 1970; 46(53): 475-478.

[14] Phillips, W E. J: Changes in the nitrate and nitrite contents of fresh and processed spinach during storage. J. Agr. Food Chem., 16: 88, 1968.

[15] Miller, R. A.: Observations on gastric acidity during first month of life. Arch. Dis. Child, 16.22, 1941.

[16] Wilson, J. K: Nitrate in foods and its relation to health. Agronomy J, 4 1:20, 1949.

Kamm, L., MCK6own, G. G., and Smith, D. M.: Food additives; New colorimetric method for the determination of the nitrate and nitrite content of baby foods. J. Ass. Official Agri. Chem., 48:892, 1965.

Canada, J. C.: Baby foods as Contributing Factor to Methemoglobinemia. Gerber Products Company Research Report. Unpublished report.

[17] Phillips, W E. J: Lack of nitrate accumulation in partially consumedjars of baby food. Canad. Inst. Food Technology J, 2:160, 1969

[18] Brown, J. R., and Smith, G. E: Nitrate accumulation and vegetable crops as influenced by soil fertility practices. Univ. Missouri Agr. Exot. Station Res. Bull. 920, April, 1967

[19] Stewart, R. A.: Gerber Products Company. Private Communication to Lowe, C. U.: Twenty Year Total U. S. Industry Production Data for Strained Spinach and Strained Beets, 1968.

[20] Sanchez- Echaniz J., Benito-Fernander J., Mintegui-Raso S., Methemoglobin and xonsumption of Vegetables in Infants, Pediatrics 2001; 107(5):1024-1028.

[21] Keating JP, Lelle ME, Strauss AW, Zarkowsky H, Smith GE, Infantile methemoglobin caused by carrot juice N Engl J Med., 1973; 288:824-826.

[22] Khesorn Nathanchit , Duangporn Winijkul, The nitrate and nitrites contents of vegetables marketed in Chiang Mai province, report at the 20th Congress on Science and Technology of Thailand, 1994.

[23] WHO, Global strategy for infant and young child feeding. Report by the Secretariat for the 54th World Health Assembley, Provisional agenda item 13.1, A54/7 9 April 2001.

[24] Ashraf RN, Jalil F, Lindblad BS., 1993, Additional water is not needed for healthy breastfed babies in a hot climate, Acta Paediatrica: 82:1007-11.

[NHAKHOA]

Muối, đường, chất béo trong cân bằng dinh dưỡng


Trà Mi, phóng viên đài RFA


Đỉnh cao của Tháp Dinh dưỡng bao gồm các chất đường, muối và chất béo, 3 loại thực phẩm dễ gây mất cân bằng dinh dưỡng nhất.
Qua những cuộc trao đổi giữa Trà Mi với các bác sĩ trong và ngoài nước thuộc nhiều chuyên khoa khác nhau, “Sức khoẻ và đời sống” sẽ cung cấp kiến thức y học tổng quát nhằm giúp nâng cao nhận thức về việc chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ.

Giới chuyên môn khuyên chúng ta nên tiết chế vừa phải đối với nhóm thức ăn nằm trên chóp Tháp Dinh dưỡng bao gồm chất béo, đường, và muối. Hàm lượng tiêu thụ các chất này là điều đáng cân nhắc, thế nhưng, chất lượng cũng là một yếu tố rất đáng quan tâm.

Các loại dầu, muối, đường nào tốt, nên sử dụng? Những điều cần lưu ý khi chế biến, tiêu thụ nhóm thức ăn giàu chất béo, muối, đường là gì? Một thực đơn dinh dưỡng tiêu biểu cho một ngày sẽ như thế nào? Bác sĩ dinh dưỡng Nguyễn Lân Đính sẽ giải đáp những thắc mắc đó trong bài cuối loạt đề tài về Tháp dinh dưỡng, trong chương trình hôm nay:

Hỏi: Các lọai dầu tốt, muối tốt nên sử dụng?

Đáp: Dầu tốt: những loại ở nhiệt độ bình thường (20 đến 30 độ C ) ở dưới dạng lỏng như dầu đậu phọng, dầu đậu nành, dầu mè, dầu hướng dương, Về thuốc bổ thì nên dùng dầu cá - nguồn acid béo hệ omega 3 và vitamin A, D
Muối tốt : theo Viện Dinh dưỡng Quốc Gia, và Bộ Y Tế thì nên dùng muối có tăng cường Iod để phòng tránh bướu cổ và bệnh dần độn ở trẻ nhỏ vùng cao. Song bình thường thì ở gần biển, dùng muối bình thường cũng đủ tốt rồi.
Hỏi: Giữa các lọai đường trắng, đường vàng, đường the, đường phèn, đường phổi loại nào tốt hơn cho sức khỏe?

Đáp: Việt Nam, ngoài những lọai đường thông thường kể trên, có nhiều loại đường sản xuất thủ công rất đặc biệt và rất bình dân, đó là :đường thẻ, đường móng trâu, đường chảy, đường dùng để nấu chè hoặc kho cá rẻ tiền hơn. Đường xắc, dùng làm nước mắm hoặc để ăn xoài tượng sống.
Về mặt an toàn vệ sinh thực phẩm: tốt cho sức khỏe thì các khâu chế biến như tẩy trùng với vôi (còn có tác dụng làm chắc đường), dùng lòng trắng trứng để vớt chất bẩn, hay thêm dầu lạc để hạ bọt sôi , đều thực hiện trên lò nhiệt độ cao nên bảo đảm không thêm chất gì "hại sức khỏe" cho người tiêu dùng cả.
Vùng Tân Châu, Châu Đốc thì có đường thốt nốt, ngọt dịu và thơm.
Sành ăn hơn thì kén đường phổi đường phèn (đặc sản Quảng Ngãi), nhưng các lọai đường này cũng không thông dụng lắm như đường mạch nha ăn với bánh đa nướng.

Hỏi: Để dễ phòng bệnh tiểu đường, nên chăng thay thề hẳn đường thường bằng đường giả của bệnh nhân tiểu đường?

Đáp: Hiện nay tại các siêu thị và các cửa hàng thuốc thấy có bán khả phổ biến những chất "đường" mà thiên hạ đồn là "dành cho những người tiểu đường" hay "béo phì". Thực ra đã có mặt trên thị trường thì ai cũng mua được, chứ không cứ gì hai lọai "đối tượng" kể trên.
Tin đồn này tạo ra một định kiến tai hại, là "có bệnh, thì mới phải dùng tới những thứ ấy." Nói cho đúng ra, đây chỉ là những chất "tạo vị ngọt" đem lại rất ít năng lượng, nên bất cứ ai khỏe mạnh, thèm ăn ngọt mà không muốn tăng cân đều có thể dùng được.

"Sức Ngọt" của những chất tạo vị ngọt:

Nếu so với sức ngọt của đường cát, lấy làm chuẩn thì các chất "tạo ngọt nhân tạo" (artificial sweeteners) ngọt hơn gấp hàng trăm lần.

Aspartame (NutraSweet, Equal) 200 lần hơn
Saccharin (Sweet 'n Low) 300 lần hơn
Acesulfame K (Sunett, Sweet One) 200 lần hơn
Sucralose (Splenda) 600 lần hơn

Lấy một thí dụ cho dễ hiểu : Nếu trong một nồi chè bình thường người ta phải thêm 200 g đường cát thì mới đủ ngọt, bây giơ, nếu muốn thay thế đường, nay chỉ cần thêm 1 g Aspartame hay Acesulfame K, thì cũng sẽ ngọt y như vậy. Tuy nhiên người có vị giác bén nhậy vẫn "chê" hậu vị của aspartame chẳng hạn , ít nhất là không giống đường thường "hơi đắng"!

Hiện nay để khắc phục các "khuyết điểm" trên người ta hay kết hợp với một chất có chức đường - alcool là Isomalt ít ngọt hơn đường cát nhưng có nhiều lợi ích khác về mặt cảm quan và về an tòan vệ sinh thực phẩm.

Tại sao bây giờ ở Thành Phố số người "bị mập" có chiều gia tăng như vậy? Là vì đầu đường, góc phố tòan là quán ăn tiệm bánh như khuyến khích người ta "nạp thêm năng lượng", trong khi xe cộ lấn át cả lề đường, không còn chỗ cho người đi bộ "có thể tăng tiêu hao năng lượng". Bánh, kẹo, nước ngọt không chỉ dễ làm mập, mà còn dễ làm cho sâu răng nữa.

Hỏi: Những điều cần lưu ý khác đối với các nhóm thức ăn này? Nhất là khi sử dụng dầu chiên xào, nước mắm, mứt, bánh các lọi đồ ngọt?

Đáp: Cần lưu ý thêm khi sử dụng nhóm thức ăn nằm trên đỉnh tháp:

Dầu để chiên xào : với các món xào nếu muốn dùng cho hợp lý, tiết kiệm nhất là dùng lọai xoong, chảo "không dính" có tráng một lớp Teflon, và rót vào chảo vừa đủ dầu chứ không nhiều quá. Chỉ khi chiên thì mới mạnh tay rót nhiều dầu cho "ngập" - đợi cho nóng già mới thả miếng thức ăn sẵn giàu tinh bột (như khoai tây chẳng hạn) hay nếu là thịt, cá, hay rau, thì sau khi tẩm bột - hay vụn vỏ bánh mì- cho mau tạo nên vỏ vàng ngòai mà ít hút dầu. Dầu còn dư có thể dùng để dành để dùng lần khác ,miễn lược qua đừng bỏ xót vụn thức ăn lại trong dầu vừa sử dụng.


Tháp Dinh dưỡng bao gồm 4 loại lương thực, theo thứ tự tiêu thụ từ nhiều đến ít trong một bữa ăn: ngũ cốc, rau quả - trái cây, chất sữa - protein, chất đường- mỡ. photo courtesy of USDA


Nước mắm: có lọai ngon, độ đạm tương đối cao, để chấm "nguyên chất" một vài món ăn như giò, chả; còn lọai thường dùng để nêm khi chế biến món ăn hay để pha sẵn với giấm, tỏi, ớt để điều chỉnh cho hợp khẩu vị các món ăn khác trên mâm cơm. Có những món đặc biệt có khi phải thêm gừng như thịt vịt hay ốc.

Mứt, bánh hay đồ ngọt nên thưởng thức sau bữa ăn với nước trà nóng là thích hợp nhất. Lọai thức ăn này nếu ăn trong khoảng cách giữa 2 bữa chính hay làm tăng đường huyết đến bữa chính có khi không cảm thấy đói bụng, ăn kém ngon miệng. Lạm dụng dễ gây sâu răng, ảnh hưởng đến hơi thở, dễ làm tăng cân, dư cân, béo phì


Hỏi: Để tóm kết loạt kiến thức về cân bằng dinh dưỡng, xin Bác sĩ hướng dẫn một mẫu thực đơn 3 bữa đạt tiêu chuẩn dinh dưỡng trong một ngày?

Đáp: Chúng tôi đề nghị nên áp dụng một hệ thống xuất thức ăn tương tự như ở Mỹ, song có đặc điểm là :

1 xuất thức ăn cơ bản = 100 Kcals
1 xuất rau = 10 Kcals
1 xuất trái cây = 50 Kcals
1 xuất thức ăn giàu đạm = 5 g protein

Sẽ được bổ sung thêm một lượng g nhất định về nước chấm mặn (coi như 13 g cung cấp khỏang 1 g chất đạm) chất dầu, mỡ, (1 g cho 9 Kcals) và đường (1 g cho 4 Kcals)

Thức ăn cơ bản
1 phần = 100 Calo Rau
1 phần = 10 Calo Trái cây
1 phần = 50 Calo Thức ăn giàu Đạm
1 phần = 5 g Đạm





Gạo

Bánh phở

Khoai môn

Mì gói

Bạc hà

Bí đỏ

Dưa leo

Càrốt

Đậu ve, đũa

Vải

Mít, nhãn

Na

Cá lóc

Cua

Tầu hũ ky

Trứng gà
30 g

69 g

90 g

25 g

200 g

37 g

83 g

26 g

33 g

109 g

102 g

76 g

27 g

29 g

10 g

38 g
Bún

Bánh mì

Khoai tây

Bắp tươi

Bầu

Bông cải

Rau muống

Bắp cải

Chanh, cam

Táo, lê

Xa pô chê

Xòai

Cá thu

Tầu hũ

Oc

Sữa bột béo
89 g

40 g

106 g

50 g

70 g

30 g

43 g

33 g

116 g

106 g

82 g

80 g

20 g

46 g

45 g

20 g
Bánh đúc

Khoai lang

Khoai từ

Nui (khô)

Bí đao

Cà chua

Xà lách

Đu đủ chín

Cóc

Mãng cầu xiêm

Bơ

Chuối

Cá thác lác

Đậu xanh, đen

Sữa đậu nành

Sữa bột gầy
189 g

90 g

106 g

29 g

83 g

50 g

67 g

114 g

111 g

85 g

40 g

50-75g

28 g

28 g

160 g

15 g


Thịt bò nạc 25 g

Cho một khẩu phần cung cấp 2.300 Calo:
NHÓM THỨC ĂN Số phần/ 2300 Calo
thực phẩm cơ bản

Rau

trái cây

thức ăn giàu đạm

dầu, mỡ bổ sung

đường bổ sung

nước mắm bổ sung

muối bổ sung
12

12

3.7

6

47 g

23 g

30 g

4.6g


Như vậy, cho 1 người có nhu cầu năng lượng 2300 Kcals/ ngày chẳng hạn, nếu chia 3 bữa đều nhau chúng ta có thể ăn mỗi bữa :

4 xuất thức ăn cơ bản + 4 xuất rau + > 1 xuất trái cây + 2 xuất thức ăn giàu đạm

Bổ sung với khoảng 15 g dầu mỡ ( tương đương 1 muỗng xúp) để chiên, xào + 2 muỗng cà phê nước mắm + 1,5 g muối + 7 - 8 g đường khi nấu ăn.

Thí dụ điểm tâm ăn phở là với 276 g bánh phở + 50 g thịt + 120 g hành trần, giá trụng, ngò gai + 1 quả chuối nhỏ + Lượng bổ sung trên

Bữa trưa : Cơm tấm bì chả trứng với 120 g gạo ( 2 chén cơm) + 1 trứng và 25 g thịt + bì + #100 g đồ chua càrốt, củ cải, dưa leo + 1 quả quít và lượng bổ sung trên

Bữa chiều : 2 chén cơm + ½ bìa tầu hũ (50 g) nhồi (50 g) thịt heo nửa nạc nửa mỡ xốt cà chua + Rau muống 86 g xào tỏi + Canh bí đao 83 g hay bí đỏ 37 g với bột nêm thịt + Chỉ dùng ½ muỗng xúp dầu để xào vì trong thịt heo đã có mỡ rồi. + tráng miệng 2 quả mận, (gioi) hoặc ¼ trái thanh long hay 1 khoanh dứa

Chương trình “Sức khoẻ và đời sống” kỳ này xin dừng lại tại đây. Hẹn tái ngộ cùng quý vị và các bạn trong một đề tài mới, vào giờ này, sáng thứ năm tuần sau. Trà Mi kính chào.

[NHAKHOA]

Dinh dưỡng và một số yếu tố cần thiết cho người lao động trí óc
Nguyễn Thanh Danh

Lao động trí óc là một hình thái lao động đặc thù của loài người, xuất hiện từ rất xa xưa, khi con người bắt đầu có tư duy sáng tạo. Có thể nói rằng sáng tạo vĩ đại nhất của tạo hóa là bộ não, đây là một bước ngoặc to lớn trong quá trình tiến hóa, biến con người từ một sinh vật trở thành một chủ thể sáng tạo có ý thức và đã tạo ra nền văn minh ngày nay. Điều đó cho thấy não đáng được bảo vệ như một báu vật cao quý nhất. Bước sang thời đại kinh tế tri thức, lao động cơ bắp suy giảm nhường bước cho lao động trí óc chiếm ưu thế, tư duy sáng tạo của con người phát triển rất cao độ, loài người đã tạo nên các thành tựu to lớn về khoa học và công nghệ, tạo ra sự bùng nổ thông tin, nhưng đồng thời các thành quả ấy cũng đang tác động ngược lại rất mạnh mẽ lên bản thân con người, gây ra các biến đổi sâu sắc lên hoạt động của não. Hiện nay, cứ khoảng 10 năm thì khối lượng thông tin vốn đã khổng lồ lại tăng lên gấp đôi(1), nhưng hoạt động của hệ thần kinh về mặt sinh học như tốc độ dẫn truyền, khả năng tiếp thu, xử lý và dung nạp thông tin của não thì hầu như không đổi, nên con người trong xã hội ngày nay luôn sống trong tình trạng căng thẳng, cuộc sống luôn bị đè nặng bởi nhiều áp lực. Chưa bao giờ con người đối mặt với nhiều thách thức như ngày nay. Do đó, việc tìm kiếm những phương thức để bảo vệ hoạt động của não là một vấn đề rất cần được quan tâm.


I. MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM ĐÁNG CHÚ Ý CỦA LAO ĐỘNG TRÍ ÓC

Mỗi ngày có hằng triệu xung động điện xảy ra ở các tế bào thần kinh với khoảng 6000 ý nghĩ xảy ra trong não, phần lớn là lập lại(9). Người lao động trí óc sáng tạo gần như không có sự chấm dứt theo thời gian, không thể ngừng hẳn sự suy nghĩ theo tiếng kẻng. Một nhà phát minh hay nhà nghiên cứu đã rời phòng làm việc, nhưng những ý nghĩ thì cứ tiếp diễn khi họ đi trên đường về nhà, đang trò chuyện với gia đình nhưng những suy nghĩ cứ đeo đuổi và có thể tái hiện ngay cả trong giấc ngủ (9).

Lao động chân tay thường sau vài giờ nghỉ ngơi là có thể phục hồi. Trong khi đó, các hoạt động tâm lý căng thẳng do lao động trí óc như học thi phải nghĩ vài tuần để phục hồi và khi nghỉ hè không phải ngẫu nhiên mà được quy định ít nhất là 3 tháng. Theo các nghiên cứu thì đó là thời gian cần thiết phải nghỉ ngơi để giúp cho não hồi phục tốt. Các nhà khoa học thường xuyên luyện tập bộ não thì họ có thể sống và lao động lâu dài hơn người không tham gia lao động trí óc. Tuy vậy, để giữ được hệ thần kinh lành mạnh đối với một nhà khoa học khó khăn hơn rất nhiều so với những người làm nghề khác. Hoạt động trí óc lâu dài không nghỉ ngơi hợp lý dễ dẫn đến những cảm xúc tiêu cực gây chấn thương tâm lý nặng nề và có thể làm suy giảm hoặc mất hẳn khả năng lao động. Nhiều nghiên cứu chứng minh rằng nếu nhu cầu vận động của cơ thể không được thỏa mãn thì sẽ phá hủy các chức năng và cơ cấu của các cơ quan bên trong cơ thể ngay trong thời kỳ còn tuổi trẻ như phổi gan và ở mức độ lớn hơn là cả hệ thống thần kinh và tim mạch(1,5).

Khi não bị suy yếu có thể được báo động bởi các dấu hiệu thường gặp như sau(3):

* Mau mệt nhọc và không thể tập trung lâu để giải quyết một vấn đề.

* Rất khó nhớ nhưng mau quên, khó kiểm soát được lời nói và việc làm.

* Sức chịu đựng kém, dễ bị kích thích, hay nóng tính, khó làm chủ được cảm xúc.

* Dễ cố chấp, khó thông cảm và tha thứ.

* Không cảm thấy hứng thú làm bất cứ việc gì.

* Mất đi lòng ham hiểu biết là tính lãng mạn.

* Ý chí và nghị lực bị giảm.

* Tri giác và cảm giác trì trệ, đi tới đi lui hay va đụng.


II. BẢO DƯỠNG, DUY TRÌ VÀ LÀM TỐI ƯU HÓA LAO ĐỘNG TRÍ ÓC
A. Vai trò của yếu tố dinh dưỡng:

Dinh dưỡng là yếu tố quan trọng quyết định sức khỏe thể chất và tâm thần của con người. Sự kết hợp đúng đắn các chất dinh dưỡng và cung cấp đầy đủ, kịp thời cho cơ thể sẽ tốt hơn thuốc men.
1. Nhu cầu năng lượng và các chất dinh dưỡng:

Lao động trí óc là một hình thức hoạt động mang tính chất tĩnh tại, nên nhu cầu năng lượng thấp hơn lao động chân tay. Nguyên tắc chính của dinh dưỡng hợp lý đối với lao động trí óc và tĩnh tại là duy trì năng lượng của khẩu phần bằng với năng lượng tiêu hao, hạn chế glucid và lipid, không nên cung cấp dư thừa năng lượng vì dễ dẫn đến tích mỡ trong cơ thể. Nhiều tài liệu khẳng định ảnh hưởng của lượng lipid cao đối với sự hình thành vữa xơ động mạch sớm ở những người ít lao động chân tay.

Đối với người trưởng thành, trung bình cần khoảng 2200 – 2400 kcal/ngày. Protid: 15 – 17% (50–60% protein động vật, bảo đảm tính cân đối các acid amin, tryptophane, lysine, nhất là các acid amin chứa lưu huỳnh (S) như methionine, cysteine). lipid: 20% (gồm 7% chất béo không bảo hòa nhiều nối đôi, 7% chất béo không bảo hòa một nối đôi và 6% chất béo bảo hòa). Glucid: 60 – 65%. Đối với các em học sinh chưa trưởng thành, nhu cầu năng lượng cần cung cấp đủ lượng tiêu hao và cộng thêm nhu cầu tăng trưởng, tỉ lệ lipid cần cao hơn nhưng chiếm không quá 30% tổng năng lượng cung cấp. Năng lượng cho người lao động trí óc nên phân bố như sau: sáng 12 – 25%, trưa 25 – 30%, chiều 25 – 30% và tối 10 – 15%.(5,6,9)





Lysine


Tryptophane


Trích từ 3dchem.com
2- Các chất dinh dưỡng cần thiết cho não:

Hiện nay, các nhà nghiên cứu nhận thấy có ít nhất 6 loại chất dinh dưỡng cần thiết cho nhu cầu cấu trúc và thực hiện tốt nhất các chức năng của não như sau: Glucose, chất béo thiết yếu, phospholipid, acid amin, vitamin & khoáng chất và oxygen.
a) Glucose: năng lượng chính cung cấp cho não

Đường glucose là nguồn nguyên liệu chủ yếu cung cấp năng lượng cho não hoạt động nên não tiêu thụ glucose nhiều hơn các cơ quan khác, chiếm khoảng 40% tổng lượng bột đường mà cơ thể tiêu thụ. Con người không nhận trực tiếp glucose ăn vào từ đường miệng, trừ những trường hợp đang mắc bệnh nặng. Tất cả các chất bột đường ăn vào sẽ được cơ thể chuyển hóa thành glucose trước khi được não và cơ thể sử dụng. Tuy vậy, không phải thực phẩm giàu chất bột đường nào cũng tốt cho não mà tùy thuộc vào mức độ hấp thu và tốc độ chuyển hóa thành glucose nhanh hay chậm trong cơ thể của từng loại thực phẩm.

Chất carbohydrate đã qua chế biến như bánh mì trắng, gạo trắng hoặc ngũ cốc nói chung đã qua chế biến có tác dụng tương tự đường tinh. Các thực phẩm có chỉ số đường huyết cao do hấp thụ và chuyển hóa nhanh không có lợi cho não vì làm đường huyết tăng nhanh và giảm nhanh sau đó, dẫn đến mất cân bằng đường huyết. Từ đó gây ra hậu quả giảm sút năng suất lao động trí óc. Để nhận biết sự thiếu glucose, ngoài dựa vào chế độ ăn, chúng ta cũng dựa vào các biểu hiện:

* Mệt mỏi, hoa mắt, tầm nhìn kém,
* Dễ cáu giận, trầm cảm, suy nhược, mất ngủ, kém tập trung, hay quên,
* Các biểu hiện khác của hạ đường huyết, vã mồ hôi.

Để giữ cân bằng glucose máu cho tế bào não cần duy trì sự ổn định đường huyết, các thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp được khuyên nên sử dụng như tinh bột của khoai củ, ngũ cốc nguyên cám, gạo lức, các loại đậu, rau và trái cây. Nên hạn chế sử dụng các carbohydrate có trọng lượng phân tử thấp như đường mía tẩy trắng, đường sữa (lactose). Người lao động trí óc không nên để đói mà cần ăn nhiều bữa ăn trong ngày (4-6 bữa) và chú ý ăn sáng đầy đủ(6,9).

b) Các chất béo thiết yếu: nguyên liệu cấu tạo màng tế bào não

Tổ chức não được cấu tạo bởi 60% chất béo. Các chất béo thiết yếu là nguyên liệu không thể thiếu trong cấu tạo các tế bào thần kinh, có đặc trưng là cơ thể không tự tổng hợp được mà phải nhận từ thức ăn. Ngoài các chất béo thiết yếu, não còn cần cả chất béo bão hòa và cholesterol nhưng cơ thể tự tổng hợp được nên thường không bị thiếu. Các chất béo thiết yếu cần cung cấp cho não là các loại sau:
Omega-3: có trong bí ngô, hạt, dầu cải, đặc biệt là EPA (eicosapentaenoic acid) và DHA (docosahexaenoic acid) chứa trong: cá hồi, cá thu, cá trích, cá mòi, cá trổng, tảo, rong biển, trứng

# Omega-6: có trong bắp, hạt hướng dương, mè, đặc biệt là GLA (gamma linolenic acid), có trong cây hoa anh thảo, tảo lục lam và AA (arachidonic acid), có trong thịt, các sản phẩm sữa, trứng, mực.

Vì vậy, để giúp cho não hoạt động tốt, nên có ít nhất 3 bữa cá biển trong tuần. Nếu không có cá hoặc không ăn được cá thì nên thay thế bằng các loại đậu hoặc các hạt cá nhiều dầu(6,9). Đối với trẻ em chưa trưởng thành, do có nhu cầu tăng trưởng nên các chất béo đã bão hòa (mỡ động vật) không nên hạn chế mà cần cho ăn cân bằng với dầu thực vật theo tỷ lệ 1:1.

Docosahexaenoic acid (DHA)

Eicosapentaenoic acid (EPA)
[/img]
Arachidonic acid (AA)

Gamma linolenic acid (GLA)
c) Phospholipide:

là người bạn tốt của trí nhớ

Đây là chất béo cấu tạo bao myelin bọc dây thần kinh, đặc tính này làm cho tốc độ dẫn truyền các tín hiệu dưới dạng các xung động thần kinh được thông suốt đến não, làm tăng sự nhạy bén của các hoạt động trí não, cảm xúc, đem lại sự cường tráng cho não, đồng thời bảo vệ não chống lại sự suy giảm trí nhớ do tuổi tác. Có hai loại là phosphatidyl cholin và phosphatidyl serin. Cấu trúc các thụ cảm của não, tạo sự liên thông giữa các tế bào thần kinh, nhu cầu của con người khoảng 100-300 mg/ngày. Do đó việc ăn kiêng mỡ quá mức ở những người lao động trí óc cũng không có lợi cho não.

Các chất béo thiết yếu khi bị thiếu hụt thường khó phân biệt hơn và cần chú ý đến các biểu hiện khác của cơ thể cùng với chế độ ăn nghèo chất béo chưa bão hòa.

· Gặp khó khăn trong học tập.

· Đầu óc kém minh mẫn.

· Nhớ kém, khó tập trung.

· Sức nhìn kém và sức điều phối của cơ thể kém.

· Tóc khô, khó chải, nhiều gàu.

· Móng tay dòn, dễ gãy hoặc mềm.

· Khát nước liên tục.

· Mắt bị khô, ngứa.

· Dễ bị viêm khớp.

Nếu có từ 4 dấu hiệu nêu trên trở lên được xem như cơ thể có vấn đề thiếu chất béo thiết yếu(9). Dù cơ thể có thể tự tạo ra phospholipide nhưng cung cấp thêm chất này từ chế độ ăn vẫn tốt. Phospholipid có nhiều trong lòng đỏ trứng, trong các phủ tạng động vật. Trong dân gian Việt Nam có bài thuốc ăn trứng vịt lộn con lớn ngày vài trứng và uống luôn phần nước đắng có trong trứng sau khi luộc, ăn mỗi đợt vài ngày, ăn vài ba đợt hoặc ăn mỗi lần 1 đĩa nhỏ lòng heo luộc có phần mỡ từ dân gian là “hong xôi” bao bên ngoài (mạc treo), số lần ăn như trứng vịt lộn cũng có tác dụng chữa chứng chóng mặt, suy nhược do thiếu dinh dưỡng rất tốt. Trong trường hợp chế độ ăn nghèo chất béo, có thể bổ sung phospholipid từ lecithin, đây là một nguồn cung cấp trực tiếp phospholipid (4 viên lecithin = 1200mg/ngày).


d) Acid Amin: nguyên liệu cấu tạo đồng thời là sứ giả của não

Acid amin được xem như là những sứ giả của não, chúng là nguồn nguyên liệu tổng hợp ARN, ADN và protein. Protein chiếm khoảng 35% khối lượng của các tế bào thần kinh, là chất dinh dưỡng đặc biệt quan trọng trong việc thực hiện chức năng tư duy, lưu trữ và tái hiện thông tin (trí nhớ) của não. Hiện nay, các nhà nghiên cứu thần kinh Đức đã tìm ra trên 10.000 loại protein hoạt động trong não theo cơ chế liên kết, tác động lẫn nhau hết sức phức tạp và liên tục thay đổi các thành phần hóa học trong quá trình tạo ra tư duy của con người. Các acid amin cần thiết cho các hoạt động của não hay được nhắc đến là tryptophan, lysin, methonin, phenylalanin, taurin. Các acid amin khác nhau sẽ được cơ thể tổng hợp thành các chất hoặc một số nhóm chất dẫn truyền thần kinh (neutrotransmitters) khác nhau như:

* Tryptophan à serotonin, melatonin
* Phenylalanin à adrenalin, noradrenalin, dopamin.

Có hàng trăm loại neutrotransmitters khác nhau trong não và trong cơ thể nhưng những chất sau đang được quan tâm:

ü Adrenalin, noradrenalin, dopamin: khỏe, hưng phấn, chống stress

ü GABA (gamma-amino-butiric acid): thư thái, bình tĩnh sau khi bị stress

ü Serotonin: yêu đời, xua buồn chán

ü Acetylcholine: tinh thần minh mẫn, cải thiện trí nhớ

ü Triptamin: tạo sự liên kết

ü Melatonin: giúp thích nghi với ngày và đêm

Khi não thiếu cung cấp các acid amin sẽ gây ra các tác hại như:

· Làm tăng tình trạng suy nhược, thờ ơ, chậm chạp.

· Trí nhớ và sức tập trung bị suy giảm.

Thực phẩm cung cấp đạm vừa phải: đậu nành, bắp, hạt hướng dương, hạt điều, các loại đậu, nấm. Thực phẩm cung cấp đạm chất lượng cao: gạo lức, bí ngô, cá ngừ, cá hồi, cá mòi, gà, trứng, yaourt, bơ động vật. Trên thị trường đã có nhiều loại viên acid amin nhưng cung cấp từ nguồn thức ăn vẫn tốt hơn. Mỗi ngày cần ăn khoảng 250g thịt cá để có khoảng 50-60g đạm(5,6,9).
e) Vitamin & khoáng chất(2,4,8,9):

Ngoài 3 nhóm chất dinh dưỡng cơ bản đã nêu, vitamin và khoáng chất là 2 nhóm chất dinh dưỡng cần thiết cho não và cơ thể hoạt động.

Vitamin: có nhiều vitamin có vai trò quan trọng trong việc duy trì các hoạt động của hệ thần kinh qua cơ chế thúc đẩy quá trình chuyển hóa năng lượng và các chất dinh dưỡng.


3) Tác hại của sự thiếu hụt các vitamin cần thiết cho cơ thể:

Vitamin
Hậu quả khi thiếu Nguồn cung cấp

Vitamin B1


Kém tập trung, chú ý


Ngũ cốc nguyên hạt, rau củ
(Niacin,PP) B3 Trầm cảm, loạn tâm thần, rối loạn giấc ngủ, Ngũ cốc nguyên hạt, rau củ
Vitamin B5 Giảm trí nhớ, stress. Ngũ cốc nguyên hạt, rau củ
Vitamin B6 Kích thích, giảm nhớ, trầm cảm, stress Ngũ cốc nguyên hạt, rau củ
Vitamin B12 Lẫn, nhớ kém, loạn tâm–thần kinh Thịt, cá, sản phẩm từ sữa, trứng
Vitamin C Trầm cảm, loạn tâm. Rau và trái cây tươi.
(Biotin) H Rối loạn tri giác, phản ứng chậm, chán ăn, nôn Bông cải, nấm, thịt, gà, trứng, đậu, cà rốt
Acid Folic Lo âu, trầm cảm, loạn tâm Nấm, cà rốt, sữa bò tươi, gan, trứng



Khoáng chất: khoáng chất có chức năng quan trọng là thành phần cấu tạo cơ thể, tham gia vào các phản ứng sinh học, giữ cân bằng nước và điện giải, đặc biệt là truyền các xung động thần kinh.


4) Tác hại của sự thiếu hụt các chất khoáng cần thiết cho cơ thể
Loại Chức năng Hậu quả khi thiếu Nguồn cung cấp
Zn Xúc tác, cấu trúc enzym Suy nhược, giảm tập trung, hay quên, rối loạn giấc ngủ, thờ ơ, lãnh đạm Hàu, thịt bò, thịt cóc, cá, trứng, củ cải, ổi.
Mg Xúc tác, cấu trúc enzym Cáu gắt, mất ngủ Thịt trứng
Iod Cấu tạo T3, T4 Chậm phát triển trí tuệ Muối, rong biển, cá biển
Sắt Cấu tạo hemoglobin Thiếu máu thiếu sắt gây mệt mỏi, chóng mặt, kém tập trung, hay quên. Thịt, cá, trứng, rau xanh


5) Các chất dinh dưỡng có ích cho não được xếp theo nhóm:
Các chất dinh dưỡng giúp trí thông minh:

Vitamin A, acid folic, vitamin nhóm B (B1, B3, PP, B5, B6, B12), vitamin C, vitamin H (biotin), kẽm, Mg, iod, Ca, sắt, đồng, selenium.

· Nhóm chống mệt mỏi làm giảm stress: Ca, Mg, kẽm, vitamin nhóm B, vitamin C và coenzym Q10 (giúp các tế bào tạo năng lượng: cá thu, mè, đậu hạt, đậu hà lan 30-100mg/ ngày).

· Nhóm chống trầm cảm phục hồi màng tế bào não: DHA, acid arachidonic

· Nhóm thực phẩm làm tăng trí nhớ (theo các nhà khoa học Anh): Choline (có trong lòng đỏ trứng, súp lơ, đậu nành, bắp cải, đậu phọng), boron (táo, lê, bông cải xanh), selenium (tôm, cà chua), lycopene (gấc cà chua, tôm), glutamic acid (có nhiều trong bí đỏ).
Các nhóm chống oxy hóa, ngăn chặn quá trình lão hóa tế bào: Vitamin E, C, b-caroten, selenium, kẽm, lycopene, glutathione (từ cá ngừ, đậu hạt, tỏi, củ hành), coenzym Q10, lipoic acid (thịt đỏ, cà chua, cà rốt, khoai mỡ, rau bina, củ cải đường), anthocyanidin (quả mọng, đào, nho đỏ, mận).
6) Oxygen

Ngoài ra còn có một chất dinh dưỡng quan trọng không thể thiếu đó là oxy. Não tuy có trọng lượng khoảng 1300g, chỉ bằng khoảng 2% của trọng lượng cơ thể nhưng đến 20% nhu cầu oxy của cơ thể. Khi não thiếu oxy, thường có các biểu hiện sau:

· Mệt mỏi, hoa mắt, suy nhược

· Giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung

· Hay ngất xỉu

Vì thế việc bố trí chỗ làm việc trong môi trường thông thoáng, giải lao, thể dục giữa giờ, luyện tập các cơ thở, hít thở sâu để thu nhận, trao đổi oxygen và thải trừ thán khí được thông suốt, lưu ý điều trị triệt để bệnh thiếu máu là rất cần thiết ở người lao động trí óc.

Cách phối hợp các thực phẩm để cung cấp thường xuyên và tốt nhất cho não:

* Glucid: Tinh bột của ngũ cốc toàn phần, khoai củ (hằng ngày).
* Protid: Trứng (lộn), thịt bò, dê, gà, cá, sữa, đậu, nấm, đậu nành (4 - 5 lần/tuần); hải sản: cá ngừ, cá hồi, cá mòi, cá da trơn…(3 lần/tuần).
* Lipid: Dầu cải, mè (hằng ngày), phủ tạng động vật (thỉnh thoảng).
* Vitamin & khoáng: Ăn đủ rau: bí đỏ, cà chua, cà rốt, bông cải, bắp cải, rong biển, củ cải… (mỗi bữa ăn). Trái cây tươi: cam, ổi, lê táo, lựu, các loại trái cây có màu cam đỏ (hằng ngày). Nên sử dụng rau quả quanh năm với lượng trên 300g/ngày.
* Ăn không quá 6g muối mỗi ngày, tránh các thức ăn bảo quản bằng muối. Không quá 10g đường/ngày. Bỏ hẳn hoặc hạn chế tối đa rượu và thuốc lá. Chế độ ăn uống cân đối thích hợp đi kèm với hoạt động thể lực để duy trì cân nặng nên có.


B. Vai trò một số yếu tố quan trọng khác trong phát triển trí lực:

Làm khỏe não không chỉ đơn thuần có yếu tố dinh dưỡng mà còn liên quan đến rất nhiều yếu tố quan khác. Dưới đây là một số yếu tố quan trọng không thể thiếu trong việc duy trì và phát triển sức khỏe trí não
1. Củng cố nền tảng thể chất qua phát triển các cơ quan tích trữ năng lượng:

Triết gia Hy Lạp cổ đại Aristote đã nêu lên được giá trị vận động đối với sức khỏe: “Không có gì làm suy yếu và hủy hoại con người bằng sự bất vận động kéo dài”. Hệ thống cơ chiếm 70% khối lượng của cơ thể và tình trạng của nó ảnh hưởng tới tình trạng và chức phận tất cả các hệ thống chính của cơ thể. Thiếu hoạt động thể lực ảnh hưởng đặc biệt không tốt đối với tình trạng và hệ thống tim mạch, thần kinh, tiêu hóa và chuyển hóa của cơ thể. Vì thế, các hình thức luyện tập như đi bộ, chạy bộ, thể dục giữa giờ hoặc tham gia chơi một môn thể thao như bóng chuyền, bóng bàn, vũ cầu, bơi lội rất có lợi cho sức khỏe trí não. Vận động cơ bắp sẽ giúp tăng cường trao đổi oxy, giúp chuyển hóa năng lượng tăng cường quá trình đồng hóa protein, phát triển cơ bắp giúp tích lũy năng lượng, thải trừ các chất ứ đọng, duy trì sự nhạy bén của các phản xạ thần kinh và các quá trình tư duy của não, ngăn ngừa chứng suy giảm trí nhớ, thừa cân, béo phì, rối loạn chuyển hóa lipid và các biến chứng của nó. Thầy thuốc danh tiếng thế kỷ 18 Tissot đã khẳng định: “Lao động có thể thay thế các loại thuốc nhưng không có loại thuốc nào có thể thay thế được nó” (5,6,7)
2. Phục hồi sinh lực và bảo vệ trí não

Không phải ngẫu nhiên mà đại thi hào Goethe đã nêu: “Tất cả lao động của chúng ta nằm trong sự nghỉ ngơi của chúng ta”. Ngoài nghỉ ngơi thông thường, giấc ngủ tốt là một sự nghỉ ngơi trọn vẹn nhất, một món quà tuyệt diệu mà tạo hóa đã ban tặng. Thiếu ngủ sẽ làm tăng mức tiêu hao năng lượng và các chất dinh dưỡng, làm xáo trộn sự bài tiết các hormone, não sẽ rơi vào trạng thái bị kích thích kéo dài sẽ dẫn đến tình trạng suy nhược não và toàn cơ thể, giảm năng suất lao động và già sớm. Bảo vệ và duy trì thật tốt giấc ngủ sẽ giúp tiết kiệm năng lượng, bù đắp nhanh năng lượng tiêu hao, giúp cơ thể bài tiết tối ưu các kích thích tố như melatonin giúp điều hòa giấc ngủ, kích thích tố tăng trưởng (growth hormone, GH) giúp tái tạo và khôi phục nhanh năng lượng tiêu hao của các mô tế bào, duy trì sự trẻ trung và linh hoạt. Vì vậy, người lao động trí óc không nên để đói ngủ, cần ngủ thỏa mãn theo nhu cầu cơ thể, nên ngủ sớm trước 10 giờ đêm vì tình trạng ngủ muộn hơn kéo dài sẽ dễ làm suy nhược não, năng suất lao động trí óc càng giảm, giấc ngủ ban đêm cần được duy trì từ 6-8 tiếng, ngủ trưa khoảng 30 phút – 2 tiếng, nếu không ngủ được cũng nên nhắm mắt nằm yên 15-20 phút cũng rất có lợi cho sức khỏe. Khi ngủ đủ là cơ thể sẽ tự động dậy sớm vào ngày hôm sau và lúc này ta nên tranh thủ làm tiếp những việc còn lại của ngày hôm trước. Công việc sẽ được giải quyết tốt hơn sau khi sức khỏe đã được hồi phục.(5,7)
3. Không ngừng hoạt động xã hội và tập luyện duy trì sự nhạy bén

Nhiều bằng chứng cho thấy người tích cực hoạt động xã hội, có phong cách sống lạc quan, luôn có lòng tự tin, hy vọng, không để ưu phiền chi phối, vị tha, không cố chấp sẽ duy trì được sự minh mẫn, sáng suốt của trí não lâu dài. Việc dành thời gian tham gia các hoạt động xã hội, họp mặt, tham quan du lịch nơi có thắng cảnh, tham gia các cuộc vui chơi giải trí lành mạnh là rất có ích cho người lao động trí óc. Mặt khác, để duy trì sự nhạy bén của trí não, người lao động trí óc nên sử dụng một vài thành tựu của y học phương đông như dưỡng sinh, xoa bóp, bấm huyệt, khí công, yoga, thiền định sẽ giúp thư giãn não, tập trung tinh thần, rèn luyện trí não mang lại hiệu quả rất tốt, giúp cung cấp oxy cho cho não, giúp cho tinh thần luôn sáng suốt, minh mẫn, phòng ngừa bệnh tật, giúp ức chế sự hưng phấn kéo dài của vỏ não và phòng chống stress rất hiệu quả(3,4) .
4. Biết tôn trọng nhịp sinh học

Hypocrate đã nhận xét: “Người thầy thuốc tốt nhất là bản thân thiên nhiên”. Do chịu sự tác động trực tiếp và lâu dài của thiên nhiên, nên cơ thể con người đã thích nghi mạnh mẽ theo các nhịp điệu tự nhiên của nó như chu kỳ kinh của phụ nữ theo tháng, nhịp thức ngủ tuân theo nhịp ngày đêm và nhịp ngày và đêm được coi là nhịp chìa khóa ngoài việc chi phối rõ rệt lên nhịp thức ngủ nó còn chi phối rõ rệt lên nhịp tim, nhịp thở, nhịp bài tiết của các tuyến nội và ngoại tiết. Khi ta cố ý làm đảo lộn nhịp sinh học sẽ gây ra các xáo trộn và bệnh tật khó lường. Những việc dù đơn giản như ăn, ngủ, vận động, làm việc, nghỉ ngơi và vui chơi giải trí luôn cần được sắp xếp thỏa đáng vào một giờ giấc nhất định trong ngày, tháng, năm theo một kế hoạch hợp lý, nhất là tổ chức công việc theo khoa học đối với người lao động trí óc là không thể thiếu được. Giống như thuyết “Thiên nhân hợp nhất” của phương đông, nhà y học thực nghiệm nổi tiếng người Pháp Claude Bernard đã chỉ rõ: “Ta chỉ có thể làm chủ thiên nhiên bằng cách tuân theo quy luật của nó”(4,7)


TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH

1. Ananistep, E.E. Grisaep & cộng sự. Những vấn đề lý luận và thực tiễn quản lý và tổ chức khoa học, NXB Khoa học và Xã hội.Trích dịch bản dịch tiếng Nga của Đỗ Đức Minh, 1980.

2.Barbara A. Bowmen and Robert M. Russell. Present knowledge in nutrition. Eight edition, ILSI Press, Washington, DC, 2001.

3. Cao Kiều Hạo. Phương pháp làm khỏe não. NXB TP.Hồ Chí Minh. Bản dịch tiếng Hán của Ngọc Bảo,1991.

4. Cát Văn Hoa. Làm cho não khỏe mạnh, NXB Hà Nội. Dịch bản dịch tiếng Trung Của Đào Nam Thắng, 2004.

5. Hà Huy Khôi và Cs. Dinh dưỡng và vệ sinh an toàn thực phẩm. NXB Y Học, 2004.

6. Hà Huy Khôi, Từ Giấy. Dinh dưỡng hợp lý và sức khỏe. NXB Y Học, 2003.

7. Bí quyết giúp con người sống lâu. NXB Thanh niên. Hoàng Phương Lan biên dịch, 2001.

8. Nguyễn Xuân Ninh. Vitamin và chất khoáng, từ vai trò sinh học đến phòng và điều trị bệnh. NXB Y Học, 2005.

9. Patrick Holford. Optimum nutrition for the mind. MPD Books, Bodmin, Cornwall, London, 2003.

TS. BS. Nguyễn Thanh Danh

[NHAKHOA]

“Robo-tripping”, nước “energy”

Bs. Nguyễn Thị Nhuận
"Robo-tripping" là gì?
Uống nước "energy" có làm cho mình khỏe hơn không?


Hỏi: Tôi nghe nói trẻ vị thành niên có thể dùng thuốc ho để say thuốc, “get high”. Tại sao thuốc ho lại có thể làm chúng “get high” được? Làm sao nhận biết được chúng đang dùng thuốc ho để “get high”?
Trả lời: Đúng là trong thời gian vài năm trở lại đây, giới trẻ có phong trào dùng thuốc ho để “get high”. Hành động này được chúng đặt tên là “robo-tripping” vì thuốc ho Robitussine thường được chúng dùng. Thuốc này chứa chất Dextromethorphan là chất tác dụng lên trung tâm ho khiến ho giảm bớt. Nhưng khi uống với liều thật lớn, có thể gấp mấy chục lần liều uống thông thường, người ta có thể say thuốc, “get high” được và cũng có thể đưa đến tử vong. Uống liều lớn như vậy có thể có những triệu chứng sau:
- Lú lẫn, hoang tưởng
- Chóng mặt
- Nhìn không rõ hay nhìn thành 2 hình
- Tiếng nói lùng bùng không rõ
- Chân tay thành vụng về không phối hợp cử động được
- Đau bụng
- Buồn nôn, ói mửa
- Tim đập nhanh
- Buồn ngủ, lờ đờ
- Ngón tay ngón chân bị tê
Những triệu chứng này càng nặng hơn nếu nạn nhân uống thuốc chung với rượu hoặc các thuốc khác.
Muốn biết con em mình có đang “robo-tripping” không, nên để ý như sau:
- Mất những chai hay gói thuốc ho trong nhà hoặc thuốc cạn quá nhanh.
- Các em ngửi có mùi thuốc khác thường
- Các em nhận những gói bưu điện khả nghi (chúng có thể mua thuốc này trên mạng internet)
- Chúng vào những mạng internet khuyến khích dùng ma túy
- Thay đổi bề ngoài, cách ăn mặc
- Thay đổi cách ăn uống, ngủ nghê
- Không còn tha thiết những môn chơi chúng vẫn thích trước kia.
Dù có nghi ngờ các em hay không, phụ huynh vẫn nên dành thì giờ nói chuyện với các em về vấn đề nghiệp ngập, ma túy. Ngăn ngừa bằng cách nói chuyện sớm và thường xuyên, nói chuyện một cách thẳng thắn và nhiều tình thương yêu. Có thể nhờ các counselors của trường học hay bác sĩ của các em giúp mình nói chuyện.
Hỏi: Mỗi lần uống các thứ nước energy drink, tôi cảm thấy khỏe ra, tỉnh táo hơn. Như vậy đúng là uống nước energy sẽ đem lại cho mình nhiều energy?
Trả lời: Đúng là mỗi lần uống “energy drinks”, bạn sẽ cảm thấy tỉnh táo, khỏe ra trong một vài giờ. Đó là do tác dụng của chất đường và chất caffeine rất nhiều trong các loại nước này. Nhiều loại đường thường được dùng trong các nước uống này và có thể đem lại cho bạn sự tỉnh táo, tăng energy. Nhưng nếu uống nhiều, bạn sẽ dễ bị lên cân vì đường cũng chứa nhiều calories. Còn caffeine là một chất kích thích và cũng có khả năng làm bạn tỉnh ra. Tuy nhiên, uống quá nhiều caffeine sẽ đưa tới triệu chứng bứt rứt, bồn chồn, lo lắng, tăng huyết áp, mất ngủ. Caffeine cũng làm tim đập nhanh và có thể gây ra tim thất nhịp nếu tim bạn đã có vấn đề sẵn.
Nếu bạn cần phải uống thứ nước này thường xuyên để cảm thấy tỉnh táo, bạn nên tìm một cách khác lành mạnh hơn, thí dụ như ngủ đủ, tập thể dục, ăn uống lành mạnh. Những cách này sẽ giúp bạn khỏe khoắn tỉnh táo, không phải chỉ 1 vài giờ mà rất lâu, và không có phản ứng phụ nguy hiểm.
**********************

NHỮNG NGÀY TẾT NÊN ĂN UỐNG NHƯ THẾ NÀO VỪA GIỮ ĐƯỢC SỨC KHỎE VỪA THƯỞNG THỨC ĐƯỢC HƯƠNG VỊ CỦA NHỮNG NGÀY XUÂN

Vào những ngày Tết thiêng liêng, chúng ta được tự do nghỉ ngơi, đoàn tụ gia đình, họp mặt vui chơi và nhất là được ăn uống thoả thích. Vào dịp này, chúng ta được ăn nhiều món mặn còn thêm bánh mứt và rượu bia nên việc ăn uống dư thừa năng lượng, làm tăng thêm một vài kí lô hoặc tình trạng sức khỏe giảm sút hơn so với trước Tết là điều rất dễ xảy ra. Việc ăn uống của chúng ta lúc này phụ thuộc một phần vào việc cúng kiếng các món ăn truyền thống cho ông bà Tổ tiên. Các món ăn được chọn phải vừa ngon vừa đảm bảo được sức khoẻ và kiểm soát cân nặng là một yêu cầu khá quan trọng, nhất là đối với những người thừa cân béo phì hoặc mắc các bệnh mạn tính nhưng quả thật là rất khó thực hiện, nhất là đối với trẻ em và các bạn trẻ thì khó mà kiềm chế, hơn nữa không ai thích bị hạn chế tự do ăn uống trong những dịp này.

Vì vậy, việc phải chọn lựa và chế biến thực phẩm sao cho vừa túi tiền vùa đáp ứng được các yêu cầu trên là những băn khoăn của nhiều bà nội trợ. Để thực hiện một chế độ ăn hợp lý, có lợi cho sức khỏe, chúng ta cần chú ý thực hiện tốt 3 việc quan trọng có liên đới với nhau. Khâu đầu tiên là việc lựa chọn thực phẩm, kế đến là chế biến các món ăn và sau đó là việc mỗi người chủ động chọn lựa các món ăn và ăn với một mức độ cần thiết cho nhu cầu của mỗi người nhưng vẫn đảm bảo thưởng thức được nhiều món ăn hấp dẫn trong những ngày tết cổ truyền.

Như vậy, điều trước tiên cần được chuẩn bị là lựa chọn thực phẩm sao cho hợp lý, vừa với túi tiền của mỗi gia đình. Thực phẩm trong những ngày Tết rất phong phú, đa dạng, ta nên chọn các loại thực phẩm tươi tốt, có nhiều dưỡng chất có lợi cho sức khỏe như nhiều vitamin, khoáng chất, các chất chống ô xy hóa và chất xơ như rau, củ, quả tươi ngũ cốc nguyên hạt gồm các loại đậu, gạo, nếp ít chà xát để thay thế phần nào cho các món ăn chế biến nhiều lần giàu năng lượng từ chất béo và chất bột đường như các loại bột, gạo đã xay xát, thịt mỡ cá mỡ, lạp xưởng nhiều mỡ, riêng người khỏe mạnh lao động thể lực nặng thì không nhất thiết phải kiêng dầu mỡ. Chọn các loại thịt cá nạc, tránh mua dồn nhiều thức ăn trữ lại trong nhà vì tạo điều kiện cho ta có dịp ăn nhiều, dễ làm tăng cân nhanh. Hơn nữa, thực phẩm sẽ dễ gây biến chất, hư hỏng khi để lâu. Nên chịu khó mua thức ăn cho từng ngày để đồ ăn luôn được tươi mới có nguồn gốc rõ ràng để đảm bảo các tiêu chuẩn về vệ sinh an toàn thực phẩm.

Kế đến, là khi chế biến các món món ăn, khâu này khá quan trọng, tuy là yếu tố khách quan nhưng có tính khêu gợi làm con người khó kiềm chế. Vì vậy, các món chiên xào nên hạn chế bớt dầu mỡ, các món hầm kho cần chọn thịt, cá nạc ít mỡ. Giảm sử dụng các chất bột đường bằng cách giảm cơm, xôi, bánh mì và nên thay nhóm này bằng bún, miến, bánh tráng ít năng lượng hơn kết hợp với các món nhiều vitamin và khoáng chất như rau sống, rau luộc, canh rau quả, canh khoai. Rau củ ngoài cung cấp vitamin và khoáng chất, các chất chống ô xy hóa, chúng còn cung cấp nhiều chất xơ có lợi cho sức khoẻ vì làm giảm hấp thu chất béo, giúp nhuận trường, thải độc. Thực phẩm khi đã chế biến, tốt nhất là nên ăn hết một lần ngay sau đó, tránh để lâu, nhất là tránh hâm đi hâm lại nhiều lần làm cho thực phẩm bị biến chất, và dễ bị nhiểm trùng gây ngộ độc thực phẩm.

Sau đó, việc mang tính chủ động quan trọng hơn cả là mỗi người nên chọn lựa các món ăn thức uống trong mỗi bữa ăn trong ngày như thế nào cho phù hợp với nhu cầu riêng và bảo vệ được sức khỏe của mình. Vì những ngày này chúng ta luôn được nhiều nơi cùng cung cấp nên có rất nhiều và rất đa dạng các món ăn như một đại tiệc kéo dài nối tiếp nhiều ngày, nên có rất nhiều món yêu thích mà chúng ta đều có nhiều cơ hội được thưởng thức khi gặp gỡ thăm viếng lẫn nhau và rất khó từ chối những lời mời mọc cũng như tính hấp dẫn của các món ăn trong những ngày này. Vì thế chúng ta cần chú ý tuân thủ một số nguyên tắc ăn uống để đạt được các mục tiêu là vẫn thưởng thức được nhiều món ăn ngon, hấp dẫn nhưng vẫn đảm bảo được sức khoẻ như sau:

Nguyên tắc trước tiên là nên ăn lấy vị chứ không ăn lấy no, hằng ngày ta thường phải đi nhiều nơi hoặc phải tiếp khách và phải cùng ăn với khách nên cố gắng ăn mỗi thứ một chút thôi để có thể thưởng thức được nhiều món ngon nhưng vẫn đảm bảo không dư thừa. Để đạt được điều trên chúng ta phải cố gắng tự kiềm chế và biết cách từ chối hoặc chỉ ăn ít lấy lòng khi được mời mọc các món ta ưa thích nhưng chứa nhiều chất béo như thịt mỡ, cá mỡ, bánh mì bơ, lạp xưởng, các món chiên xào và nên thay thế bằng các món nhiều rau củ, các món nhiều nước ít bột đường hơn cơm như bún, miến, canh, bánh tráng quấn thịt, cá với rau cải. Nên ăn thức thức ăn chứa nhiều nước và chất xơ trước bữa ăn như dùng một chén súp, một chén canh cá, canh thịt hay canh rau sẽ giúp ta không phải ăn nhiều trong bữa chính. Tránh hoặc giảm ăn các thức ăn cung cấp nhiều năng lượng, như thịt mỡ, cá mỡ, bơ, các hạt có dầu và các sản phẩm chế biến từ nó như kẹo đậu phọng, kẹo hạt điều, kẹo dừa, sô cô la, cũng như các loại bánh mứt, nước ngọt. Không nên cho trẻ ăn nhiều bánh kẹo, kem ngọt và uống nhiều nước ngọt và nên thay bằng trái cây, nước trái cây tươi. Nên hạn chế rượu bia nhất là các loại rượu mạnh vì những chất này sẽ đưa vào cơ thể nhiều năng lượng thừa dễ làm cho cơ thể càng béo thêm. Chúng ta biết rằng một gam rượu sẽ sinh ra một năng lượng dưới dạng nhiệt năng là 7 Calo, trong khi đó một gam đạm hoặc 1gam đường chỉ cho ra 4 Calo. Người uống nhiều rượu bia thường bị tăng cân nhanh trong dịp này.

Chú ý giảm tốc độ ăn, lúc ăn nên ăn chậm, nhai kỹ hơn để có thể vừa thưởng thức hương vị món ăn vừa tránh phải ăn nhiều.

Đối với người mắc bệnh mạn tính như bệnh bệnh tim mạch như cao huyết áp, suy tim nên hạn chế các món chứa nhiều muối nhưng rất được ưa thích trong những ngày này như củ kiệu, dưa hành;

Đối với người mắc bệnh gan mật nên tránh uống rượu nhất là rượu mạnh, hút thuốc lá và ăn uống quá nhiều chất mỡ hoặc đường làm tăng gánh nặng đối với gan, rất có hại cho sức khỏe;

Người bệnh tiểu đường nên tránh bánh hoặc chỉ ăn rất ít để lấy vị các thực phẩm làm cho chỉ số đường huyết tăng nhanh như mứt, kẹo ngọt, trái cây ngọt, nước ngọt chứa nhiều đường.

Người bị viêm loét dạ dày nên tránh các thức ăn khó tiêu, chua và gia vị như tiêu, ớt, cà ri.

Người bị gút không dùng thực phẩm có purin cao, vì có thể làm tăng cao acid uric như nội tạng động vật, tôm cua, hạn chế các loại thực phẩm có purin như măng, nấm, đậu khô, ca cao, sô cô la. Uống nhiều nước mỗi ngày, giúp thải trừ acid uric dư thừa khỏi cơ thể. Ngày tết nên uống trà với ít hạt dưa, hạt bí cũng là cách góp phần hạn chế việc tăng cân.

Tóm lại, trong những ngày Tết, chúng ta có thể thưởng thức đầy đủ hương vị của những ngày xuân nhưng vẫn có thể giử gìn được sức khỏe và vóc dáng, ngăn ngừa tình trạng thừa cân, béo phì phụ thuộc vào nhiều yếu tố nhưng yếu tố mang tính quyết định nhất vẫn là tính chủ động khéo léo của mỗi người chúng ta.

Ts.Bs Nguyễn Thanh Danh

[NHAKHOA]

20 Things That Can Ruin Your Smile

Food, drinks, and unhealthy habits that are wreaking havoc on your teeth and gums.
Kristin Koch


But even if you brush, use white strips, and visit your dentist twice a year, it may not be enough.

Here are some factors that can wreak havoc on your teeth and gums, and put a serious damper on your smile.

Sports drinks

In the last decade, sports beverages have become increasingly popular, but they aren't great for your teeth.

"Scientific research has found that the pH levels in many sports drinks could lead to tooth erosion due to their high concentration of acidic components, which could wear away at the tooth's enamel," says David F. Halpern, DMD, f*gD, president of the Academy of General Dentistry.

Additionally, these drinks are often high in sugars that act as "food" for acid-producing bacteria, which then sneak into the cracks and crevices in your teeth, causing cavities and tooth decay.

Bottled water

Tap water often contains fluoride—about 60 percent of people in the U.S. have fluoride in their water supply.


However, most bottled waters contain less fluoride than recommended for good oral health (it will be listed as an ingredient on the label if it is an additive).

"Fluoride makes the entire tooth structure more resistant to decay and promotes remineralization, which aids in repairing early decay before damage is even visible," explains Academy of General Dentistry spokesperson, Charles H. Perle, DMD, f*gD. "Studies have confirmed that the most effective source of fluoride is water fluoridation."

Diabetes

Diabetes reduces the body's resistance to infection, so you're at a risk for gum disease. Brushing, flossing, and monitoring your blood sugar can help.

"Diabetes is directly related to periodontal disease, so seeing the dentist and having your triglycerides and cholesterol levels checked on a regular basis is also crucial," stresses Perle.

Perle also points out that research has shown that diabetics can reduce the amount of insulin they need to take by maintaining good gum health.

Tobacco

Smoking turns your teeth yellow, but it can be much more damaging than that.

"Using any form of tobacco can harm your teeth and gums in a number of ways," says Halpern.

"It can cause throat, lung, and mouth cancer, and even death. Additionally, the tar from tobacco forms a sticky film on teeth, which harbors bacteria that promote acid production and create irritating toxins, both of which cause gum inflammation, tooth decay, and loss."

Wine

Wine drinkers beware: Regular wine consumption can harm tooth enamel.

According to Halpern, wine's acidity can dissolve the tooth structure, and both red and white wine can increase dental staining. Still, you don't have to give up your regular glass of vino to save your smile.

"Enamel erosion develops when wine drinkers swish the wine, keeping it in constant contact with the enamel, so instead, take small sips and rinse with water when you're done drinking," advises Perle.

Pregnancy

It's especially important to take care of your teeth and gums when you're expecting, since studies show a link between untreated gum disease and pre-term and low-birth-weight babies.

"Changes in hormone levels during pregnancy, particularly surges in estrogen and progesterone, can cause inflammation of the gums, which can lead to gingivitis (red, swollen, tender gums that are more likely to bleed) and put you at risk for infection," says Academy of General Dentistry spokesperson, Gigi Meinecke, DDS, f*gD.

If you have morning sickness, rinse your mouth with water or rub your teeth with a paste of baking soda and water to neutralize the acid caused by vomiting, since it can lead to tooth decay.

Diet pills

Even though they may seem like a quick way to trim your waist, diet pills can also be a fast track to gum disease and tooth decay.

"Like many over-the-counter and prescription medications, diet pills decrease salivary flow, which causes dry mouth and puts you at risk for gum disease, tooth decay, cavities, and discomfort," says Halpern.

Bottom line: A balanced diet and exercise are the safest way to lose weight and protect your smile.

[NHAKHOA]

Teeth grinding

Teeth grinding, or bruxism, can affect your jaw, cause pain, and even change the appearance of your face.

"People who have otherwise healthy teeth and gums can clench so often and so hard that over time, they wear away their tooth's enamel, causing chipping and sensitivity," says Halpern.

Stress and anger can increase nighttime teeth grinding. "Finding ways to alleviate these feelings can help, but it's also important to see your dentist, who can recommend solutions like a custom night guard," advises Perle.

Candy

Contrary to what mom said, sugar won't directly rot your teeth—but the acid produced when you eat sugar and carbohydrates can.

"Naturally occurring bacteria in the mouth devour sugar, creating acids that attack tooth enamel, which can lead to decay and a host of other problems, including gingivitis and cavities," says Halpern.

The worst thing you can do is leave sugar lingering on your teeth and gums. Eating any amount of candy and brushing and flossing immediately is actually less damaging than not brushing after eating one piece before bedtime, says Halpern.

If you can't brush after a snack attack, eat cheese or yogurt, or chew sugarless gum to boost saliva flow and neutralize acids.

Puberty

The hormonal surge that occurs during puberty can cause more than acne—it can also result in swollen gums that are more sensitive to plaque. This can lead to gum infections, gingivitis, and mouth sores, say Halpern.

"But typically the gums only respond in such a manner if hygiene care is poor," he adds. Make sure your teen brushes and flosses daily, and sees a dentist regularly.

Dry mouth

A dry mouth isn't just unpleasant, it's bad for your teeth. Saliva washes away cavity-causing bacteria and neutralizes harmful acids.

"Without saliva, you would lose your teeth much faster—it helps prevent tooth decay and other oral health problems," says Meinecke.

Drink lots of water, chew sugarless gum, use a fluoride toothpaste or rinse, and consider over-the-counter artificial saliva substitutes. See your doctor if it's a frequent problem.

Dieting

Restrictive diets and poor eating habits can deprive you of the vitamins and nutrients necessary for a beautiful smile.

It's especially important to get enough folate, B vitamins, protein, calcium, and vitamin C—all of which are considered essential for healthy teeth and gums.

"Poor nutrition can affect your entire immune system, increasing your susceptibility to many disorders and infections, including periodontal disease," says Halpern.

Hot drinks

Your hot-drink habit may be one reason your teeth look a little dingy.

"Black tea and coffee contain stain-promoting tannins that lodge into the pits and grooves of the tooth enamel, producing a rough, stained surface, which is sticky and can retain decay-producing bacteria," says Halpern.

Consume such beverages in moderation, drink more water every day, and add milk to your coffee or tea to help neutralize the acids, says Perle.

Aging

As you age, you're more susceptible to decay near old fillings or root surfaces unprotected by receding gums. But there's no reason you can't keep your teeth. Oral disease—not aging per se—is the danger.

Bumping up your fluoride protection is key. And if you have arthritis, there are dental products that can make brushing and flossing less painful.

"Seniors who brush regularly with fluoride toothpaste or use fluoride rinses or gels regularly have fewer cavities," adds Meinecke.

Birth control pills

Because oral contraceptives mimic pregnancy, they can also lead to gum inflammation and infections, including gingivitis.

Additionally, some studies have shown that women who use birth control pills may have more trouble healing after tooth extractions and are twice as likely to develop painful dry sockets where the tooth used to be.

If you use birth control pills, it's not a bad idea to discuss their effect with your dentist before major procedures.

Not flossing

Although many of us are much more diligent about brushing than flossing, they are equally important.

"Flossing every day is one of the best things you can do to take care of your teeth. It's the single most important factor in preventing periodontal disease, which affects more than 50% of adults," says Meinecke.

Flossing helps remove plaque and debris that sticks to teeth and gums, and gives you a brighter smile by polishing the tooth's surface; it even helps control bad breath.

Brushing at the wrong time

Although we've been taught to brush after every meal, depending on what you eat or drink, that's not always the best advice.

"After consuming high-acid food or drinks, like wine, coffee, citrus fruits, and soft drinks, rinse with water to neutralize the acids, but wait an hour before reaching for the toothpaste," says Meinecke.

"Brushing teeth immediately after drinking carbonated drinks and acidic foods can cause erosion."

Overzealous whitening

It is not clear whether bleaching erodes tooth enamel, but it can increase sensitivity, especially when done too often.

Even at-home whitening treatments should be used with moderation, as some whitening toothpastes and gels contain abrasive ingredients that can increase tooth sensitivity, which can be painful.

Plus, as you get older, whitening products can only do so much, so after a certain point, using more won't necessarily do anything for your smile.

Soft drinks

Soft drinks are chock-full of sugar, which puts you at a risk for cavities, tooth decay, and gum infections, and dark colas can also stain your teeth, leaving you with a lackluster smile.

Meinecke recommends drinking soda through a straw and rinsing with water or chewing sugar-free gum after consumption to neutralize the acids.

She also recommends waiting at least an hour before brushing.

Citrus and acidic food

"Although lemons, grapefruits, and citrus juices don't directly cause cavities, like soft drinks, they contain acids, which cause erosion of the tooth enamel, weakening the tooth and making it prone to decay," says Meinecke.

Waiting to brush, rinsing your mouth with water, or chewing sugar-free gum can help. In particular, consider xylitol, a natural sweetener found in plants and fruits that was FDA approved as a food additive in 1986.

Found in sugar-free gum, mints, and toothpastes, xylitol can inhibit the cavity-causing oral bacteria. "Dentists will often recommend patients chew at least two pieces per day if they are at high risk for developing cavities," explains Meinecke.

[NHAKHOA]

Trái Bưởi
Dược sĩ Lê-văn-Nhân

Năm ngoái nhiều tờ báo ở Việt-nam dịch một bản tin bảo ăn bưởi sẽ tăng nguy cơ ung thư khiến mọi người không dám ăn bưởi và thiệt hại cho nhà vườn trồng bưởi rất nhiều. Bản tin này dựa trên một bài đăng trên tờ báo The British Journal of Cancer tức là tờ báo chuyên khoa ung thư của Anh trong năm 2007. Nghiên cứu này cho thấy ung thư vú tăng trong số những phụ nữ sau tuổi mãn kinh và đã ăn nửa trái bưởi mỗi 2 ngày.
Trong một nhóm gồm hơn 40 000 phụ nữ ăn khoảng nửa trái bưởi cách nhật, tăng nguy cơ ung thư vú hơn 30% so với những người không ăn, sau khi đã xem lại các nguy cơ khác. Các nhà khoa học bảo họ nghi ngờ có 1 enzym trong trái bưởi Mỹ được biết là CYP3A4 có khả năng làm tăng mức estrogen tức là nội tiết tố nữ trong người.
Những người phiên dịch ở Việt-nam không để ý là nghiên cứu này chỉ nhắm vào phụ nữ cao tuổi sau tuổi mãn kinh, và một số người bảo bưởi Mỹ là Citrus paradisi không phải là bưởi Việt-nam Citrus grandis nên bưởi Việt-nam không gây ung thư. Tuy nhiên, trong sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt-nam của nhà xuất bản Khoa học lại bảo tên ngoại quốc của trái bưởi là Pomelo hay Pamplemousse tức là trái bưởi ở Âu Mỹ, và không có một chi tiết nào cho biết thành phần hay dược tính của bưởi Việt-nam khác với trái bưởi gọi là grapefruit ở Âu Mỹ.
Nhưng năm nay lại có một nghiên cứu khác về bưởi Âu Mỹ cũng đăng trên cùng tờ báo The British Journal of Cancer. Họ phân tích dữ liệu của nghiên cứu sức khỏe nhân viên điều dưỡng với hơn 77 ngàn phụ nữ tuổi từ 35 đến 55 trong nhiều năm. Các nhà khoa học nhìn vào lượng quả bưởi hay nước bưởi ăn uống hàng ngày và thấy không tăng nguy cơ ung thư vú ở toàn thể phụ nữ hay ở nhóm sau tuổi mãn kinh. Kết quả này hoàn toàn trái ngược với kết quả lần trước.
Mặc dầu 2 nghiên cứu trên có dân số lớn, nhưng qua một thời gian dài phát sinh những yếu tố khác, nếu chỉ nhìn vào hồi cứu, có thể các nhà khoa học chưa thể thấy hết nên kết quả công bố chẳng khác gì người mù sờ voi.
Có lẽ những nghiên cứu dựa trên trả lời bảng tham khảo người tham dự về cách ăn uống rồi đưa đến kết luận về một số bệnh tật nào đó sau này có thể giải thích là: giới hạn nghiên cứu gồm lời khai chủ quan của người tham dự, thiết kế nghiên cứu chỉ có quan sát, và không thể loại bỏ khả năng những yếu tố không lường trước có thể góp phần vào những điều quan sát trong nghiên cứu.
Điều các nhà khoa học xác nhận là trái bưởi grapefruit chứa furanocoumarins gồm bergamottin và dihydrobergamottin có thể ức chế sắc tố tế bào P450 như 3A4. Ngoài ra bergamottin còn ức chế CYP 1A2, 2A6, 2C9, 2C19, 2D6 và 2E1. Nước bưởi grape fruit cũng chứa naringin, naringenin,limonin và obacunone được biết ức chế tiểu thể gan người (human hepatic microsome).
Những chất ức chế men P450 trên ngăn cản chuyển hóa nội tiết tố estrogen nên có thể làm lượng estrogen trong người lên cao có khả năng gây ung thư vú hay tử cung. Nhưng các nhà nghiên cứu quên không cho biết phụ nữ Anh Mỹ trong những thập niên cuối thế kỷ 20 đều uống nội tiết tố nữ để làm dịu bốc hỏa sau tuổi mãn kinh hay tránh bị khô âm đạo, do đó mức estrogen mới tăng cao đến mức nguy hiểm. Phụ nữ Việt-nam không dùng thuốc này, nên dầu nghiên cứu trên có thật cũng khó gây ung thư.
Một điều khác cần lưu ý là sau một năm, vẫn chưa có nghiên cứu nào của các đại học y dược hay khoa học tự nhiên tại Việt-nam chứng minh được bưởi Việt-nam có và không có những tính chất nào của bưởi grapefruit.
Chúng tôi xin trình bày sau đây 2 nghiên cứu về những điều lợi của bưởi grapefruit:
I. Flavonoid của bưởi grapefruit có thể sửa chữa DNA, bảo vệ chống ung thư:
Bưởi grapefruit và cam chứa những flavonoid khiến các nhà khoa học chú ý vì khả năng tiêu diệt các gốc tự do. Các nhà nghiên cứu Hoa-kỳ và Trung quốc báo cáo 1 flavonoid đặc biệt, naringenin, có tác dụng chống ung thư ngoài tác dụng chống oxýt hóa. Naringenin chưa được ghi vào các sách dược liệu ở Việt-nam.
Một nghiên cứu đăng trên báo Journal of Nutritional Biochemistry (sinh hóa dinh dưỡng) tháng 2 năm 2006 quan sát tác dụng của naringenin sửa chữa DNA ở mẫu cấy tế bào ung thư tuyến tiền liệt con người (giòng tế bào LNCaP).
Sửa chữa DNA là một yếu tố quan trọng để phòng ngừa ung thư vì không cho sinh sản tế bào đột biến. Nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt, loại ung thư phổ thông nhất ở đàn ông tại Hoa-kỳ, tăng theo tuổi tác. Khi quý ông càng già, tế bào càng dễ bị những tác dụng oxýt hóa, từ đó sinh tăng hư hại DNA.
Các nhà khoa học của đại học UCLA Hoa-kỳ và đại học Tôn Dật Tiên (Zhongshan) Trung quốc bảo cảm ứng sửa chữa DNA của naringenin có thể góp phần vào tác dụng phòng ngừa ung thư liên quan đến tăng ăn uống các trái cây chứa flavonoid.
Mức độ sửa chữa được đo bằng tỷ số 8-hydroxydeoxyguanosine (8-OH-dG) trên deoxyguanosine (dG). Chất trên là sản phẩm do gốc tự do –OH tấn công tìm thấy trên đoạn DNA bị hư hại, và chất dưới hiện diện trong tế bào lành mạnh. Sau 24 giờ tiếp xúc với 80 mmol/Lit naringenin, tỷ số này giảm 24%, cho thấy flavonoid đã kích thích sửa chữa DNA.
Naringenin được đề nghị là kích thích BER (Base Excision Repair) sửa chửa DNA trong tế bào ở giai đoạn sao chép. Điều này được hổ trợ vì tăng đáng kể 2 enzym chính trong đường phản ứng BER, DNA poly-beta và hOGGI.
Từ 2 đến 15% flavonoid ăn vào có thể hấp thụ qua đường ruột vào máu, cho thấy sinh khả dụng bị giới hạn. Một nghiên cứu đăng trên European Journal of Clinical Nutrition (báo dinh dưỡng lâm sàng Âu châu vol. 56 trang 891-898) báo cáo nồng độ trong huyết tương sau khi ăn thực phẩm giàu flovonoid trong khoản 0.5 đến 1 mmol/L.
Nghiên cứu trên cho tế bào cấy tiếp xúc với 80 mmol/L là điều không thể thực hiện được trong điều kiện sinh lý. Tuy nhiên các nhà khoa học bảo nồng độ naringenin bên trong tế bào bằng 0.5% nồng độ naringenin trong môi trường, nên vẫn ở trong giới hạn sinh lý.
II. Naringenin trong bưởi grapefruit và những quả chanh cam khác có thể giúp chống viêm gan C.
Một toán nghiên cứu của Trung tâm kỹ thuật y khoa bệnh viện toàn khoa Massa-chusetts (Massachusetts General Hospital-Center for Engineering Medicine) bào cáo HCV hay siêu vi viêm gan C gắn liền vào VLDL (Very Low Density Lipoprotein) khi chất này được tế bào gan tiết ra, siêu vi mới có cơ hội xâm nhập và nhiễm các tế bào gan khác. Nhưng flavonoid naringenin lại ngăn chận không cho VLDL tiết ra. Như vậy nếu kết hợp naringenin và thuốc chống siêu vi có thể giúp bệnh nhân xóa sạch siêu vi trong gan.
Điều này gợi ý dùng thuốc hạ lipid huyết hay những chất tự nhiên như naringenin kết hợp với thuốc chống siêu vi, có thể giảm hay loại bỏ siêu vi ở người bệnh.
HCV là nguyên nhân hàng đầu gây viêm gan mãn tính tại Hoa-kỳ và nhiễm khoảng 3% dân số toàn thế giới. Thuốc chống siêu vi hiện nay chỉ công hiệu ở một nửa số bệnh nhân, 70% người bị nhiễm phát sinh nhiễm mãn tính có thể đưa đến xơ gan hay ung thư gan. Vì siêu vi không sát nhập chất di truyền vào DNA của tế bào bị nhiễm như siêu vi HIV, nên có thể xóa sạch siêu vi nếu các tế bào mới sinh không nhiễm các siêu vi tiết ra.
Vị đắng của bưởi grapefruit do sự hiện diện của flavonois naringin, chất này sẽ được chuyển hóa thành naringenin, một chất chống oxyt hóa trước kia được báo cáo giúp hạ mức cholesterol. Nghiên cứu cho thấy HCV trong tế bào gan bị nhiễm, đi nhờ con đường chuyển hóa của lipoprotein-cholesterol. Vì naringenin có thể làm giảm tiết VLDL từ tế bào gan, các nhà nghiên cứu tìm xem chất này có làm giảm tiết HCV từ tế bào gan không. Thí nghiệm của họ cho thấy naringenin quả thật giảm tiết HCV từ giòng tế bào bị nhiễm và chất này ức chế lipoprotein đặc biệt gắn với HCV
Theo bác sĩ Raymond Chung, giám đốc phân khoa bệnh gan và là 1 trong những người nghiên cứu, thì công trình này gợi ý dùng chất dinh dưỡng ở mức độ không độc hại như naringenin, có thể ngăn chận tiết HCV. Như vậy có hy vọng điều trị bệnh nhân không đáp ứng hay không dung nạp được thuốc trị viêm gan C.
Bài này dựa trên bài báo “Apolipoprotein B dependent Hepatitis C virus secretion is inhibited by the grapefruit flavonoid naringenin” của Nahmias trong báo Hepatology tháng 5/08.
Báo Paris match ngày 21/5 cũng có một bài về nghiên cứu này và bác sĩ Nguyễn-văn-Thịnh đã viết bài tóm tắt trong thời sự y học đăng trên www.khoahoc.net.

Ds Lê Văn Nhân

[NHAKHOA]

Ginkgo Biloba (Bạch Quả)
Nhập đề
Ginkgo biloba được dùng để điều trị giai đoạn sớm của bệnh Alzheimer, sa sút tri thức, khấp khểnh ngoại biên do mạch, ù tai do mạch gây nên. Nhiều nghiên cứu thử nghiệm tìm hiểu sự hiệu nghiệm của ginkgo để điều trị bệnh mạch não, và sa sút tri thức và duyệt xét các nghiên cứu có tổ chức đã cho biết sản phẩm làm từ ginkgo có thể làm khả quan hơn những triệu chứng của sa sút tri thức.
Ginkgo thường được dung nạp tốt, nhưng có thể tăng nguy cơ chảy máu nếu dùng chung với warfarin, thuốc chống tiểu cầu, và khi dùng chung với một số dược thảo khác. Bài viết sau đây nói về sự an toàn lâm sàng, liều, thời gian dùng, dược học của Ginkgo (Am Fam Physician 2003;68:923-6).
Ginkgo biloba
Chiết xuất từ lá Ginkgo biloba được dùng rộng rãi nhất ở Âu châu để trị giai đoạn đầu của bênh Alzheimer, sa sút tri thức do mạch, khấp khểnh ngoại biên do mạch, ù tai xuất xứ do mạch. Ginkgo cũng là 1 trong mười dược thảo bán chạy nhất trên nước Mỹ. Có hơn 120 nghiên cứu lâm sàng về Ginkgo, hầu hết từ Âu châu.
Điều chế chuẩn cho chiết xuất ginkgo là EGb 761. Tại Mỹ, ginkgo được sắp vào loại phụ trợ tiết thực, loại dùng tương đương với EGb 761 được nghiên cứu ở đây là Ginkgold, Ginkoba, và Ginkai.
Điều chế chuẩn chứa 24 % ginkgo flavonoid glycosides, 6 % terpene lactones, và không nhiều hơn 5 phần trong 1 triệu ginkgolic acids.(1,2)
Cơ chế tác dụng của ginkgo
Hai hoạt chất Ginkgolide B (một diterpene) và sesquiterpene bilobalide trong chiết suất ginkgo biloba làm tăng tuần hoàn trong não cùng làm tăng chịu đựng của mô khi thiếu oxygen được coi như là một chất bảo vệ thần kinh, chống oxy hóa, ăn gốc tự do (a free-radical scavenger), ổn định màng, và ngăn cản yếu tố kích hoạt tiểu cầu (platelet-activating factor) (3,4). Những tác dụng dược học khác gồm làm thư giãn nội mô (endothelium) qua sự ngăn chặn 3',5'-cyclic GMP (guanosine monophosphate) phosphodiesterase, ngăn chặn bớt mất độ nhày của thụ thể choline gây nhày (muscarinergic cholinoceptors), thụ thể gây tiết adrenaline, và kích thích tái hấp choline ở chân hải mã (hippocampus) (5,6).
Chiết xuất ginkgo đã được biết có thể ngăn cản sự đóng tụ mảng beta amyloid.(7)
Công dụng và Hiệu nghiệm của gingko trong bệnh mạch não, sa sút tri thức, bồi bổ trí nhớ
Một thu thập đọc lại một cách quy mô tám nghiên cứu ngẫu nhiên (8), mù đôi, có kiểm soát với thuốc vờ đã kết luận rằng ginkgo có hiệu nghiệm nhẹ làm giảm triệu chứng sa sút tri thức, và thiếu hụt của não ngang với trị liệu bắng thuốc ergoloid mesylates (Hydergine).
Một phân tích tổng hợp đa thống kê (meta-analysis) nhìn đến 50 nghiên cứu (9) cho biết có bốn nghiên cứu hội đủ tiêu chuẩn cho một thử nghiệm lâm sàng. Trong một nghiên cứu với 212 người trong hai nhóm thuốc vờ và gingko, kết quả nói chung là có hiệu nghiệm có thể so sánh với lợi ích của donezepil (Aricept) (10). Hiệu nghiệm ở đây được đo bằng cách dùng cân nhận thức đo lường mức bệnh Alzheimer, cùng những cách đo nhận thức theo tiêu chuẩn khác.
Ở những nghiên cứu mà dược thảo được dùng ít nhất là 6 tháng cho thấy chiết xuất của ginkgo và thuốc áp chế cholinesterase thế hệ thứ hai có hiệu nghiệm như nhau khi dùng điều trị sa sút tri thức ở bệnh nhân bị AD nhẹ hay trung bình (11). Một thu thập đọc lại khác với chín nghiên cứu về ginkgo cho biết chất này an toàn và có hiệu nghiệm hơn thuốc vờ nhưng nghiên cứu gia vẫn ngại ngùng trong vấn đề khuyến khích vì còn chờ thêm nghiên cứu khác tốt hơn (12).
Một nghiên cứu từ Hoà Lan (13) với 214 bệnh nhân trong vòng 24 tuần dùng liều trung bình (160 mg/ ngày), liều cao (240 mg/ngày), hay thuốc vờ không cho thấy có sự tiến triển cho giảm trí nhớ liên quan đến tuổi già, hay sa sút trí tuệ nhẹ trong những đo lường đánh giá tập tính và điều kiện thần kinh tâm thần. Tuy nhiên nghiên cứu này có khuyết điểm vì đã kể cả người mất trí nhớ vì tuổi già mà không phải chỉ dùng những người bị sa sút trí tri thức, điều này làm giới hạn kết luận của nghiên cứu này về vai trò của ginkgo (14).
Một nghiên cứu ngẫu, vờ có kiểm soát về hiệu nghiệm của ginkgo ở những người khỏe mạnh, không bị sa sút tri thức, hay những suy kém tinh thần khác cho thấy với liều thấp (120mg/ngày) không có ích lợi chi (15). Một nghiên cứu khác với liều cao hơn 180 mg/ngày thì lợi ích về tăng nhận thức có hiệu quả đáng kể (16).
Khấp khểnh cách hồi (Intermittent claudication)
Ginkgo còn được dùng để làm tăng sự lưu thông máu trong mạch ngoại biên giúp cho vận chuyển ở bệnh nhân bị bệnh khấp khểnh cách hồi đi lại dễ dàng hơn. Một meta-analysis gồm 8 nghiên cứu cho biết ginkgo có chút hiệu nghiệm giúp đi lại không đau (17). Một thử nghiệm so sánh liều 120 mg với 240 mg cho thấy liều cao có kết quả tốt hơn liều thấp (18).
Ù tai
Ginkgo còn được dùng trong chỉ định chống ù tai. Một nghiên cứu chỉ dùng phương pháp hỏi đáp và phỏng vấn 1121 người qua điện thoại không thấy có sự hiệu nghiệm của ginkgo để làm giảm ù tai (19). Một thử nghiệm khác ngẫu nhiên, có kiểm soát với 103 bệnh nhân cho thấy 50% số bệnh nhân vừa mới bị ù tai thấy giảm nhiều hay triệu chứng biến mất trong vòng 70 ngày so với 119 ngày với người nhận thuốc vờ (20).
Nghiên cứu xét lại năm thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát kết luận ginkgo biloba có hiệu nghiệm đôi chút để điều trị chứng ù tai (21).
Những công dụng khác
Ginkgo còn được tường trình là có hiệu nghiệm cho bệnh rối loạn tình dục vì dùng thuốc SSRIs (22), trị khó chịu khi leo núi cao, giảm phản ứng dễ bị lạnh (23), giúp khá hơn bệnh thoái hoá điểm vàng trong mắt (24), suyễn, và thiếu giảm oxy trong máu, trong mô (25).
Phản ứng phụ, Tương tác thuốc
Sư tương tác được biết đến và đáng kể nhất là giữa Ginkgo và thuốc chống đông máu warfarin, vì hoạt tính của ginkgo gồm cả ngăn chặn yếu tố kích hoạt tiểu cầu. Bởi vậy nếu dùng ginkgo với warfarin, hay những chất chống tiểu cầu, làm loãng máu khác như aspirin, dipyridamol, ticlopidine, heparin thì cần phải theo dõi kỹ lưỡng. Một nghiên cứu đề nghị bệnh nhân nên ngưng uống ginkgo từ 36 giờ đến 14 ngày trước khi dự trù giải phẫu (26).
Liều cao Ginkgo có thể làm giảm hiệu nghiệm của thuốc trị động kinh như valproic acid hay carbamazepine.
Ginkgo có thể cũng có lợi ích khi dùng chung với cyclosporine vì đặc tính bảo vệ màng mô.
Ginkgo có thể có hiệu nghiệm giúp trị rối loạn tình dục khi dùng chung với papaverine khi chất này không cho hiệu quả mong muốn khi dùng một mình.
Một trường hợp bệnh nhân bị hôn mê khi dùng chung với trazodone.
Một trường hợp tường trình cho hay có thể có tương tác với thuốc lợi tiểu thiazide làm áp huyết bệnh nhân tăng, và sau đó trở lại bình thường khi ngưng cả hai thuốc.
Những dược thảo khác dùng chung với ginkgo cũng có thể gây nguy cơ chảy máu gồm: feverfew, tỏi, sâm, dong quai, clover đỏ, và những coumarin thiên nhiên khác. Những trường hợp có biến chứng trầm trọng do dùng ginkgo gồm xuất huyết dưới màng cứng (27), xuất huyết dưới nhện (28), xuất huyết trong não (29), và xuất huyết trong phòng mắt trước thủy tinh thể (hyphaema) (30), lý do không biết rõ.
Chiết xuất lá ginkgo nếu tinh khiết thì không độc, nhưng chất ginkolic acid trong lá nếu hiện diện nhiều hơn số lượng cho phép thì sẽ gây độc hạị.
Phản ứng phụ của ginkgo thường nhẹ gồm buồn nôn, ói mửa, tiêu chảy, nhức đầu, chóng mặt. hồi hộp, bứt rứt, suy nhược, và ngứa ngoài da.
Mặc dù không có nghiên cứu nào để hạn chế phụ nữ có bầu hay đang cho con bú dùng ginkgo, nhưng tốt nhất là nên khuyên họ đừng dùng ginkgo vì không có tài liệu chứng minh an toàn của thuốc (1,2).
Liều lượng
Với bênh nhân bị khó nhớ, hay lú lẫn (sa sút trí tuệ) liều từ 120 đến 240 mg/ một ngày, uống hai hay ba lần
Ù tai và bệnh mạch ngoại biên: tối đa 160 mg một ngày chia làm hai hay ba lần
Thường cần một thời gian là 6 đến 12 tuần thì mới biết ginkgo có hiệu quả hay không.
Kết luận
Với số dân đến tuổi già mỗi lúc một nhiều hơn, số người bị xa xút trí tuệ và có vấn đề với đi lại càng ngày càng nhiều, ginkgo là một dược thảo có thể mang lại lợi ích chung. Ginkgo lại khá an toàn, rẻ tiền và có thể hỗ trợ thêm vào thuốc cho bệnh nhân bị bệnh Alzheimer để giảm bớt tình trạng xa xút tri thức. Chứng cớ cũng cho biết nó làm chậm được tiến triển của bệnh và nhẹ bớt triệu chứng.
Điều quan trọng là người bệnh phải chọn lựa kỹ lưỡng loại ginkgo muốn dùng, sản phẩm cần hội đủ tiêu chuẩn lượng an toàn của terpene lactone và ginkgolic acids.
DS Trịnh Nguyễn Đàm Giang

References
1. Blumenthal M. German Federal Institute for Drugs and Medical Devices. Commission E. The complete German Commission E monographs: therapeutic guide to herbal medicines. Austin, Tex.: American Botanical Council, 1998:11-12.
2. Blumenthal M. German Federal Institute for Drugs and Medical Devices. Commission E. Herbal medicine: expanded Commission E monographs. Newton, Mass.: Integrative Medicine Communication, 2000:160-9, 479-80.
3. Oberpichler H, Sauer D, Rossberg C, Mennel HD, KrieglsteinJ.PAF antagonist ginkgolide B reduces postischemic neuronal damage in rat brain hippocampus. J Cereb Blood Flow Metab 1990;10:133-5.
4. Sastre J, Millan A, Garcia de la Asuncion J, Pla R, Juan G, Pallardo, et al. A Ginkgo biloba extract (EGb 761) prevents mitochondrial aging by protecting against oxidative stress. Free Radic Biol Med 1998;24:298-304.
5- DeFeudis FV. Ginkgo biloba extract (EGb 761): pharmacological activities and clinical applications. Amsterdam: Elsevier, 1991:1187.
6. Watanabe CM, Wolffram S, Ader P, Rimbach G, Packer L, Maquire JJ, et al.
The in vivo neuromodulatory effects of the herbal medicine gingko biloba. Proc Natl Acad Sci U S A 2001;98:6577-80.
7. Kleijnen J, Knipschild P. Ginkgo biloba for cerebral insufficiency. Br J Clin Pharmacol 1992;34:352-8.
8. Oken BS, Storzbach DM, Kaye JA. The efficacy of Ginkgo biloba on cognitive function in Alzheimer disease. Arch Neurol 1998; 55:1409-15.
9. Rogers SL, Farlow MR, Doody RS, Mohs R, Friedhoff LT. A 24-week, double-blind, placebo-controlled trial of donepezil in patients with Alzheimer's disease. Donepezil Study Group. Neurology 1998; 50:136-45.
10. Wettstein A. Cholinesterase inhibitors and Ginkgo extracts -- are they comparable in the treatment of dementia? Comparison of published placebo-controlled efficacy studies of at least six months' duration. Phytomedicine 2000;6:393-401.
11. Ernst E, Pittler MH. Ginkgo biloba for dementia. A systematic review of double-blind, placebo-controlled trials. Clin Drug Invest 1999;17:301-8.
12. van Dongen MC, van Rossum E, Kessels AG, Sielhorst HJ, Knipschild PG. The efficacy of ginkgo for elderly people with dementia and age-associated memory impairment: new results of a randomized clinical trial. J Am Geriatr Soc 2000;48:1183-94.
13. Weber W. Ginkgo not effective for memory loss in elderly. Lancet 2000;356:1333.
14. Solomon PR, Adams F, Silver A, Zimmer J, DeVeaux R. Ginkgo for memory enhancement: a randomized controlled trial. JAMA 2002;288:835-40.
15. Mix JA, Crews WD Jr. A double-blind, placebo-controlled, randomized trial of Ginkgo biloba extract EGb 761 in a sample of cognitively intact older adults: neuropsychological findings. Hum Psychopharmacol 2002;17:267-77.
16. Pittler MH, Ernst E. Ginkgo biloba extract for the treatment of intermittent claudication: a meta-analysis of randomized trials. Am J Med 2000;108:276-81.
17. Schweizer J, Hautmann C. Comparison of two dosages of ginkgo biloba extract EGb 761 in patients with peripheral arterial occlusive disease Fontaine's stage IIb. A randomised, double-blind, multicentric clinical trial. Arzneimittelforschung 1999;49:900-4.
18. Drew S, Davies E. Effectiveness of Ginkgo biloba in treating tinnitus: double blind, placebo controlled trial. BMJ 2001;332:73.
19. Meyer B. Multicenter randomized double-blind drug vs. placebo study of the treatment of tinnitus with Ginkgo biloba extract [in French]. Presse Med 1986;15:1562-4.
20. Ernst E, Stevinson C. Ginkgo biloba for tinnitus: a review. Clin Otolaryngol 1999;24:164-7.
21. Cohen AJ, Bartlik B. Ginkgo biloba for antidepressant-induced sexual dysfunction. J Sex Marital Ther 1998;24:139-43.
22. Roncin JP, Schwartz F, D'Arbigny P. EGb 761 in control of acute mountain sickness and vascular reactivity to cold exposure. Aviat Space Environ Med 1996;67:445-52.
23. Evans JR. Ginkgo biloba extract for age-related macular degeneration. Cochrane Database Syst Rev 2003;(2):CD001775.
24. Schaffler K, Reeh PW. Double blind study of the hypoxia protective effect of a standardized Ginkgo biloba preparation after repeated administration in healthy subjects [in German]. Arzneimittelforschung 1985;35:1283-6.
25. Ang-Lee MK, Moss J, Yuan CS. Herbal medicines and perioperative care. JAMA 2001;286:208-16.
26. Rowin J, Lewis SL. Spontaneous bilateral subdural hematomas associated with chronic Ginkgo biloba ingestion. Neurology 1996; 46:1775-6.
27. Vale S. Subarachnoid hemorrhage associated with Ginkgo biloba. Lancet 1998;352:36. 28. atthews MK JR. Association of Ginkgo biloba with intracerebral hemorrhage. Neurology 1998;50:1933-4.
29. Rosenblatt M, Mindel J. Spontaneous hyphema associated with ingestion of Ginkgo biloba extract. N Engl J Med 1997;336:1108.

YDNN đọc ngày 5/26/2006

[NHAKHOA]

DƯỢC PHẨM CỦA BƯỞI MỸ
Dược sĩ Phạm hữu Hiền – Phạm thị thanh Tâm

1.Bưởi Mỹ khác Bưởi ta chỗ nào ?
Bưởi Mỹ còn gọi là Bưởi Chùm Citrus paradisi, Macf, Rutaceae( Grapefruit) là trái cây được lai tạo tự nhiên từ hai giống pommelo từ vùng Đông Ấn (Bưởi Á châu: Citrus maxima ) và cam của vùng Jamaica(Citrus sinensis) vào năm 1693.
Được mô tả đầu tiên bởi cha cố Griffith Hughes vào năm 1750, trái cây này được liệt kê là 7 kỳ quan của vùng Barbados (seven Wonders of Barbados).Năm 1823, giống này được công tước Odette Philippe mang về trồng tại Florida .Năm 1837, trong cuốn sách viết về thực vật vùng Jamaica (Flora of Jamaica), James Macfayden đã định danh là Citrus Paradisi để phân biệt với Bưởi Á châu (bưởi ta : citrus maxima). Tuy nhiên, các nhà thực vật học hiện nay lại đồng thuận với danh pháp lá Citrus X paradisi, Macf.
Bưởi này còn được gọi là bưởi chùm do thường mọc thành chùm ( hinh 1.)
Thoạt đầu, Bưởi chùm có ruột màu vàng như cam, nhưng sau này do các tiến bộ về kỹ thuật lai tạo bằng cách chiếu xạ tia X, các nhà nông học đã gây được giống bưởi chùm có ruột màu đỏ giống cam Cara- Cara mới được du nhập vào nước ta.( hình 2)

2. Cơ chế xung khắc dược phẩm
Các Dược phẩm nhóm Statin làm hạ cholesterol được Y văn thế giới cảnh báo là có tương tác với bưởi chùm nguyên trái hoặc nước ép bưởi chùm vì gây ra nhiều phản ứng nguy hại cho sức khỏe như làm gia tăng biến chứng tiêu hủy cơ vân (rhabdomyosis) của nhóm Statin, ngoài ra còn có khả năng làm tổn thương chức năng gan và thận.
Nguyên nhân do bưởi chùm chứa Bergamottin, Dihydrobergamottin, Naringin tương tác với các enzim P-glycoprotein và diếu tố cytochrome P-450 (enzim CYP 3A4) trong cơ thể (Bưởi VN chứa naringin trong phần võ xốp). Các enzim này có chức năng chuyển hóa các phân tử statin thành những nhóm phân tử hữu dụng hơn và chuyên chở các phân tử này luân chuyển trong cơ thể. Bưởi chùm và nước ép bưởi chùm, khi dùng cùng một lúc với các dược phẩm thuộc nhóm statin sẽ ngăn cản tác dụng chuyển hóa của các enzim nêu trên làm cho các statin tích tụ trong cơ thể dưới dạng nguyên trạng gây nguy hại cho cơ thể.
Ngoài ra, do các DP nhóm statin là những chất ức chế men HMG co-A reductaz để làm hạ hàm lượng Cholesterol nội sinh, nên khi Bưởi chùm và dịch ép bưởi chùm dùng cùng lúc với DP nhóm statin sẽ làm mất tác dụng của các chất này và làm cho liệu pháp giảm Cholesterol bằng DP Statin không mang lại hiệu quả mong muốn, đôi khi còn gây nguy cơ tử vong cho người dùng. Đó là nguyên nhân vì sao hãng Bayer phải thu hồi sản phẩm baycol (Cerivastatin) khỏi thị trường.

3. Có phãi tất cả DP nhóm statin đều xung khắc với Bưởi hay không?
Tùy theo ái lực của Statin dối với enzim P-glydoprotein và CYP 3A4, mà tương tác của bưởi chùm sẽ mạnh hay yếu.
Tương tác đáng kể :
. atorvastatin (Lipitor®)
. lovastatin (Mevacor®)
. simvastatin (Zocor®)
Tương tác ít hơn
. rosuvastatin (Crestor®)
. pravastatin (Pravachol ®)
. fluvastatin (Lescol ®)
Bưởi chùm và nước ép bưởi chùm còn tương tác với các DP hạ huyết áp (elanapril, epitoside) và DP trị tràm cảm (carbamazepine) thông qua cơ chế tương tác với enzim CYP 3A4.
Mới đây, Trug tâm cảnh giác Dược củng được báo cáo về tai biến do uống nước ép trái Lựu dùng chung với DP nhóm statin.

Tóm lại, nếu bạn đang sử dung thuốc loại statin để hạ cholesterol, Carbamazepin, Enalaprin, epitoside, mà đi du lịch hoặc thăm thân nhân ở Mỹ hoặc Châu Âu thì cần chú ý là không nên dùng chung với các sản phẩm từ Bưởi chùm và trái Lựu để tránh nhửng tai biến do thuốc .

Tài liệu tham khảo:
1. Morton, J. 1987. Grapefruit. p. 152–158. In: Fruits of warm climates. Julia F. Morton, Miami, FL.
2. Dreier JP and Endres M. Statin-associated rhabdomyolysis triggered by grapefruit consumption. Neurology. 2004 Feb 24;62
3. Martin Wainwright :The Guardian, Friday 24 December 2004
4. Bressler R (2006). "Grapefruit juice and drug interactions. Exploring mechanisms of this interaction and potential toxicity for certain drugs". Geriatrics 61 (11): 12–8

Dược sĩ Phạm hữu Hiền – Phạm thị thanh Tâm

************* @@@@@@ *****************
Phản Ứng Tương Tác (Interaction) giữa Một Số Thuốc và Nước Bưởi (Grapefruit)
Dược sĩ Mai Tuyết Ánh

Thưa quý vị
Tóm tắt lý do tại sao và thời gian có interaction giữa 1 số thuốc với grapefruit là dưới đây (rất đúng):
"Nói một cách tổng quát, bưởi, nước bưởi, grapefruit.. .. có chứa một số thành phần (eg flavonoids) chế ngự được phân hóa tố (enzymes, diếu tố) [Grapefruit juice inhibits the cytochrome P450 CYP3A4 ==> increased plasma concentration] cần thiết trong tiến trình biến dưỡng của một số thuốc.
Kết quả là hoạt tính của thuốc gia tăng nên có thể làm gia tăng hiệu ứng phụ (side effects) [eg. gia tăng đau nhức bắp thịt khi uống simvastatin, atorvastatin...)"
"Xin chú ý là ảnh hưởng của nước bưởi khi uống chung vớí các loại thuốc đó kéo dài đến 72 giờ (= 3ngày)"
Tôi xin đưa ra vài hệ luận và ý nghĩ "vui vui" như sau:
1/ Thuốc bị interaction mà phải uống mỗi ngày thì chỉ còn cách đừng đụng đến grapefruit ! Với đà này thì các vườn trồng cây nên dẹp bớt loại này !
2/ Nếu grapefruit làm tăng "hiệu quả" (concentration) của thuốc thì tại sao không lợi dụng hiện tượng này để giảm liều thuốc bằng cách, cho ai thích, uống chung với nước grapefruit ? Liều vừa nhỏ hơn, đỡ tốn kém, mà lại thêm vitamins v.v... từ trong grapefruit juice !
3/ Trên thực tế, khi gặp bệnh nhân xưa nay vẫn dùng breakfast với nửa trái grapefruit hoặc 1 ly juice loại này tôi vẫn kêu họ tiếp tục như vậy. Tại sao? Tại vì nếu họ tự nhiên theo, ngưng grapfruit thì, theo lý thuyết PHẢI tăng liều thuốc lên...!
Tóm lại theo ý tôi thì nếu dùng mỗi ngày từ xưa thì nên giữ yên như vậy. Cái hại là lúc hứng thì ăn, lúc thường thì không, đó mới là lý do gây xáo trộn.
Có thể tôi sai. Nhưng... cái logic nó phải như vây.
Thân ái
Dược sĩ Mai Tuyết Ánh

[NHAKHOA]

Ăn chay

Bs. Nguyễn Thị Nhuận

(Món bánh xèo chay)
Thời buổi bò điên và gà cúm này, ý tưởng muốn ăn chay đã nẩy ra trong óc mọi người ít nhất là một vài lần. Từ lâu, người ta đã biết là ăn chay rất có lợi cho sức khỏe.


Thức ăn chay thường chứa ít chất béo, chất mỡ bão hòa (saturated) và cholesterol, lại có nhiều chất sợi. Những người ăn chay thường ít bị ung thư, bệnh tim mạch, cao huyết áp và bệnh tiểu đường loại 2 hơn.
Tuy nhiên, rất nhiều người còn e ngại vì không hiểu là ăn chay thì có thể đem đến đầy đủ chất bổ dưỡng không, nhất là cho các trẻ em. Vả lại, nhiều người cũng không biết cách nấu thức ăn chay, sợ sẽ không làm cho những người trong gia đình thích ăn những món này được. Thực ra, chuyện ăn chay rất thông thường đối với người Mỹ và đã có rất nhiều sách viết về những thực đơn ăn chay. Việt Nam cũng có rất nhiều sách dậy nấu ăn chay. Chỉ cần một chút để ý và sắp xếp, thức ăn chay cũng sẽ đem đến đầy đủ chất bổ dưỡng cho tất cả mọi người, kể cả trẻ em và các em đang lớn, tuổi teen.
Phân loại ăn chay

(Món bún chả Hanoi chay)
Tại sao phải phân loại ăn chay? Người ta ăn chay vì nhiều lý do khác nhau: người thì muốn theo một chế độ ăn uống lành mạnh, người thì vì lý do tôn giáo, người thì vì lý do chính trị hay đạo đức (thí dụ như muốn bảo vệ môi trường...). Do đó có nhiều khuynh hướng ăn chay khác nhau, cần phải phân loại. Có 3 cách ăn chay:
1. Ăn chay có sữa và trứng (lacto-ovo vegetarians): người theo khuynh hướng ăn chay này chỉ tránh ăn thịt đỏ, cá, thịt gà... nhưng ăn trứng và sữa cũng như các phó sản của sữa như cheese, yogurt...
2. Ăn chay có sữa (lacto-vegetarians): người theo khuynh hướng ăn chay này tránh ăn thịt đỏ, cá, gà và cả trứng. Họ chỉ ăn thực vật và sữa cũng như các phó sản của sữa.
3. Ăn chay toàn diện (vegans): người theo khuynh hướng ăn chay này chỉ ăn thực vật mà thôi.

Khuynh hướng Lacto-ovo và Lacto
Đối với những người ăn chay theo khuynh hướng Lacto-ovo hay Lacto, thực đơn của họ có nhiều chọn lựa hơn. Đã có một hình tháp thực phẩm dành cho những người này. Đáy hình tháp này là những thức ăn nên ăn nhiều: Trái cây và rau cỏ, rau củ (legumes) và các loại đậu, ngũ cốc nguyên hạt (whole grains). Phần giữa hình tháp là những thức ăn nên ăn nhiều vừa phải: các loại hạt (nuts và seeds), tròng trắng trứng, sữa, đậu nành, dầu thực vật. Trên đỉnh là những thức ăn chỉ nên ăn ít: trứng có tròng đỏ và chất ngọt.
Khuynh hướng Vegan
Vì chỉ ăn thực vật, người theo khuynh hướng này phải tìm cách thay thế sữa và trứng. Có những cách như sau:
1. Sữa: có thể dùng sữa đậu nành, sữa làm từ gạo hay từ hạt hạnh nhân (almond) thay thế cho sữa bò.
2. Bơ: khi xào thức ăn, có thể dùng nước, nước rau, rượu vang, hay những loại dầu xịt (cooking spray) thay thế cho bơ. Khi nướng thức ăn, có thể dùng canola oil.
3. Phó mát: có thể dùng phó mát đậu nành hay loại nutritional yeast flakes bán trong các tiệm health foods.
4. Trứng: có thể dùng những loại trứng “giả” làm từ khoai tây hay dùng đậu hũ làm “trứng omelet”.
Ngoài ra, người ăn chay thuần túy dễ bị thiếu những chất dinh dưỡng cần thiết. Thực đơn của những người này thiếu hẳn nguồn vitamin B12 và calcium. Những chất khác như kẽm và sắt cũng cần phải được để ý thì mới lấy đủ từ thức ăn được.
Những đề nghị sau đây giúp người ăn chay toàn diện tìm được đầy đủ chất cần thiết:
1. Chất đạm: Cơ thể chúng ta cần chất đạm (protein) để bồi bổ và bảo toàn da, xương, bắp thịt cũng như những cơ quan nội tạng. Những người ăn chay có dùng sữa hay trứng thì không phải lo gì về nguồn chất đạm. Nhưng người ăn chay toàn diện cần tìm nguồn thay thế chất đạm như đậu nành và những phó sản, chất thay thế thịt, rau củ, rau lentils, các loại hạt, hạt giống và những ngũ cốc còn nguyên hạt.
2. Chất Calcium: Calcium giúp tạo nên và gìn giữ răng và xương. Sữa ít chất béo và các loại rau mầu xanh lá cây đậm như broccoli, kale và cải bẹ xanh chứa nhiều chất Calcium. Đậu hũ đã có cho thêm Calcium và các loại sữa đậu nành và nước trái cây có cho thêm Calcium giúp người ăn chay tìm được nguồn Calcium dễ dàng.
3. Vitamin B12: Vitamin B12 cần thiết để chế tạo hồng huyết cầu khiến ta không bị thiếu máu. Chất này gần như chỉ tìm thấy nơi động vật và sữa, trứng, cheese. Người ăn chay toàn diện cần tìm nguồn B12 bằng cách mua ngũ cốc ăn sáng hay các thức ăn bằng đậu nành đã có cho thêm Vit B12 hoặc phải uống 1 viên vitamin có chất B12 mỗi ngày.
4. Chất sắt: Sắt cũng cần thiết cho việc chế tạo hồng huyết cầu như vitamin B12. Ngũ cốc ăn sáng có cho thêm chất sắt, ngũ cốc nguyên hạt, rau có mầu xanh lá cây đậm, rau củ và nước mận là những nguồn chất sắt tốt. Để giúp cho cơ thể hấp thụ chất sắt tốt hơn, nên ăn những thức ăn có nhiều vitamin C như dâu tây, chanh, cam, cà chua, bắp cải và broccoli cùng lúc ta ăn thức ăn có chứa chất sắt.
5. Chất kẽm: Chất kim loại này là một thành phần quan trọng của nhiều phân hóa tố giúp việc tiêu hóa và việc thành lập chất đạm. Những thức ăn sau đây chứa nhiều chất kẽm: ngũ cốc nguyên hạt, đậu nành, các loại hạt và lúa mì.
Thực ra ăn chay cũng như ăn mặn, đều cần ăn nhiều loại thức ăn khác nhau thì mới lấy được đầy đủ những chất cần thiết. Không nên chỉ ăn một loại thức ăn duy nhất từ ngày này qua ngày nọ vì không một loại thức ăn nào có đầy đủ hết những chất dinh dưỡng cần thiết.
Ngày nay có nhiều loại thức ăn không có thịt nhưng có nhiều protein như hot dog làm bằng đậu hũ, “hamburger” làm bằng đậu nành, bánh mì có trộn các loại hạt (chứa nhiều protein). Những thức ăn này bán được tại nhiều chợ và các tiệm bán “health foods”. Chợ Việt Nam cũng bán nhiều loại thức ăn chay trông giống thịt nhưng làm bằng đậu nành hay lúa mì. Những thức ăn này thường có ít chất mỡ và calories. Cần đọc kỹ nhãn hiệu để biết rõ phẩm chất của các thức ăn này. Nhiều món ăn Việt Nam có thể nấu bằng cách thông thường, chỉ cần thay thế thịt bằng đậu hũ hay các loại đậu khác.